Z KLAUDIĄ KOWALSKĄ, reżyserką i montażystką, która lubi przedstawiać się jako wiedźma i szamanka, o jej stosunkowo późnym transpłciowym i lesbijskim coming oucie, o jej dzieciach i całej patchworkowej rodzinie rozmawia Jakub Wojtaszczyk

Dzielisz swoje życie na przed i po coming oucie?

Myślę, że dopiero będę. Teraz jestem w coming oucie. Wyszłam z szafy niedawno, bo na początku 2022 r. Jest jeszcze wiele osób, które o mnie nie wiedzą. Są takie miejsca, jak warsztat samochodowy, gdzie na potrzeby szybkiej wizyty decyduję się udawać osobę, za którą mnie tam uważają. Nie dlatego, że jest mi niezręcznie – po prostu chcę zostawić samochód i lecieć dalej. Teraz zostawię też kopię „Repliki”. Choć często pojawiam się w takich miejscach ze zrobionymi pazurami, w podkładzie i z rzęsą, nikt tego nie komentuje. Mam też pełno tatuaży, więc biorą mnie za freaka. Mój coming out ma jeszcze niewypełnione pola. Na szczęście takie sytuacje nie są dla mnie traumatyczne.

Urodziłaś się w 1974 r. w męskim ciele. Wyszłaś z szafy w wieku 47 lat. Późno?

W zdrowym społeczeństwie nie byłoby potrzeby coming outu. Mam bardzo dużo intensywnych rozmów w rodzinie i z bliskimi. Moje wychodzenie z szafy i rozumienie samej siebie to był proces. Miałam dużo szczęścia, bo nie zostałam wyśmiana ani odrzucona, tylko mnie zaakceptowano. Mimo że mam ciepły stosunek do tego procesu, bez dwóch zdań jestem też zła. W moich albumach rodzinnych są zdjęcia z dzieciństwa i czasów nastoletnich, na których noszę kiecki. Miałam głównie koleżanki i „niechłopięce” wkrętki, jak astrologia i czary. Ta dziewczyna zawsze we mnie była. Gdyby starszyzna mojego plemienia ją dostrzegła, moje życie mogłoby potoczyć się inaczej. Jeszcze do niedawna myślałam, że dysforia mnie nie dotyczy, ale jak się nad tym zastanowiłam, to po prostu inaczej ją definiowałam.

Co było dysforyczne?

Odkąd pamiętam, miałam ogromny problem z męskim zapachem. Wejście do szatni po wuefi e? No way! Szczególnie nie znoszę męskich aspektów własnego zapachu. Mam zamiar zrobić operację ciała. Dzięki temu będę mogła się go pozbyć.

Operację ciała? Masz na myśli tranzycję medyczną?

[restrict]Tak, tylko hormony uzależniam od decyzji lekarza, natomiast bez hormonów robię sobie cycki i obcinam męskie genitalia.

Na jednym z przesłanych mi zdjęć masz 13 lat. Pozujesz w peruce, kiecce w stylu lat 80., masz naszyjnik. Zza ciebie wyłania się twoja mama Elżbieta w stroju piratki. Szeroko się uśmiecha. W jakim domu się wychowałaś?

Moi rodzice się rozwiedli, jak miałam 3 latka. Wychowywała mnie tylko mama. Zawsze dbała o to, bym miała kontakt z tatą i jego nową rodziną. Moja matka nigdy nie wyszła powtórnie za mąż. Byłyśmy zawsze tylko we dwie. W PRL- -u prowadziła prywatną inicjatywę, sklep z kieckami, pod przykrywką krawiectwa. Żyła przez to w potwornym stresie, co nie zawsze było dobre dla naszej relacji. Moja mama od zawsze należała do osób otwartych i tolerancyjnych. Obracała się w znakomitym i wolnym towarzystwie, a tym samym ja z nią. Jej licealną koleżanką była aktorka Jolka Zykun, która później została żoną aktora Jurka Dobrowolskiego. Stanisław Tym, Edward Dziewoński, Jerzy Derfel i Witt Michaj z zespołu Roma to byli moi wujkowie. Do dziś mam list tego ostatniego z gratulacjami dla „drogiej Elżbiety” z okazji moich narodzin. Razem z mamą wkręciłyśmy się w środowisko skupione wokół Lucyny Winnickiej i jej Akademii Życia, czyli prekursorów New Age w Polsce. Praktykowałam astrologię, jogę, rebirthing. To był mój świat i bardzo szybko wyprzedziłam mamę w tych fascynacjach! Później nasze życia toczyły się różnie. Moje wyjście z szafy wywołało renesans naszej relacji. Miałam wtedy trudny okres ekonomiczny. Pierwsze kobiece ciuchy dostałam właśnie od matki, która oddała mi całą swoją szafę. Zostałyśmy przyjaciółkami.

Mówisz dużo o aktywnościach, które wymagają zaglądania do wnętrza siebie. Nie znajdowałaś tam Klaudii?

Rozpuszczałam się w tej rzeczywistości, co skutecznie nie pozwalało mi dostrzec w sobie kobiecości. Byłam po prostu artystką, a im przecież wolno więcej. Inaczej się ubierać i zachowywać, zdobić ciało tatuażami. Moje odrzucenie męskości i fascynacja kobietami gruntowały mnie samą jako heteroseksualnego chłopaka. Jednocześnie odstawałam od większości, co nie zawsze było przyjmowane z otwartymi ramionami.

W czasie dojrzewania? Na szkolnym korytarzu byłam prześladowana za artystyczną wrażliwość, delikatność, niesportowość, niechłopakowatość. Pamiętam, jak na koloniach siedziałam pod łóżkiem i płakałam. Wyśmiewały mnie opiekunki. Gnębili chłopcy. W liceum i na studiach na reżyserii chodziłam na dyskoteki i udawałam starszą. Chlałam dużo wódy, poszukiwałam wszystkiego tego, co powinien robić prawdziwy facet, przelotnych miłości i szybkiego seksu, ale nie znajdowałam. Nie wiedziałam, dlaczego mi się nie udawało. Nie przynależałam. Myślałam, że powodem jest moje przeintelektualizowanie. Ale po prostu nie byłam na swoim miejscu. Jednocześnie miałam potrzebę atencji. Teraz, kiedy weszłam do społeczności LGBT+ i zaczęłam chodzić po klubach, pierwszy raz czuję się tam świetnie, objawia się moja euforia płciowa, bo w końcu jestem we właściwiej roli.

Ani razu przez ten czas nie przeszło ci przez myśl, że jesteś kobietą?

Mawiałam, że urodziłam się w złym czasie i miejscu… 15 lat temu przez kilka miesięcy twierdziłam, że jestem kobietą. W mojej artystowskiej bańce nie słyszałam jeszcze o transach. Wtedy forma żartu była najbliżej prawdy jak dałam radę podjąć. Ludzie to kupowali. Teraz widzę, że szukałam pretekstu do przebieranek i mówienia o sobie w rodzaju żeńskim. Inni jednak traktowali to jako performance.

Wcześniej wchodziłaś też w związki z kobietami, prawda?

Tak, co nie oznacza, że teraz nie będę. Wyszłam z szafy jako trans kobieta i lesba. Wszystkie moje związki były specyficzne. Przez 10 lat byłam z Natalią. Tworzyłyśmy małżeństwo progresywne, intelektualistek, hipisek. Byłyśmy otwarte na poszerzenie naszej relacji, ale nie jak swingersi, tylko na zasadzie głębszej otwartości. Pewnego dnia wyjechałyśmy w trzyletnią podróż po świecie. Wróciłyśmy z dzieckiem. Natan urodził się w Tajlandii. Teraz ma 20 lat. Mamy jeszcze siedemnastoletnią córkę Nadine. Niedługo po powrocie Natalia poznała Agę. Szukałyśmy spełnienia w związku poliamorycznym. Nasze małżeństwo nie przetrwało tej próby, ale cały czas byłyśmy i jesteśmy przyjaciółkami. Po rozwodzie Natalia z dziećmi wyemigrowała do Argentyny i cały czas tam mieszka. Aga i ja weszłyśmy w kolejny poliamoryczny związek z Anną, która opiekowała się naszymi dziećmi, ale skończyła w naszej sypialni.

Czego wymaga tworzenie takich relacji?

Na pewno wiele odwagi i otwartości. Daje to doświadczenie, o którym nie za bardzo jest jak mówić. Nie wyobrażam sobie, żeby nasze relacje były możliwe, gdybym przyjmowała postawę macho – to był ul, babiniec, permanentny sabat. Często przejawiałam w tych relacjach zachowania „kobiece”, czyli bardziej pasywne, przyjmujące, opiekuńcze. Ale jak to u lesby, mój animus miał się dobrze. W ciągu 4 intensywnych lat na świat przyszła kolejna trójka dzieci. Choć bywamy postrzegane inaczej, wszystkie były planowane. Mam osobistą wkrętkę w astrologię i liczby, znam nawet daty poczęcia tych dzieci. Matką dwójki, Joshuy i Aldy, jest Anna. Aga jest mamą Leo, któr_ odebrałam sama, na własne ręce, bez udziału lekarza ani położnej. Potem, także bez udziału medyków, odebrałam jeszcze poród swojej najmłodszej córki Aldy.

Skąd te decyzje? W naszej patchworkowej rodzinie wszystkie jesteśmy z podobnej, naturalnej piaskownicy. Natalia jest lekarzem, ale od pierwszego dziecka byłyśmy świadome, że domowy poród jest znacznie lepszy niż w szpitalu. To rodzaj szczepionki na życie, minimalizowanie traumy narodzin, bo dziecko jest otoczone znajomą energią w momencie kluczowej inicjacji. Gdy rodził się Natan, przeszłyśmy z Natalią kilkumiesięczny kurs przygotowawczy, by rodzić w wodzie. Tylko jedno z moich dzieci, Joshua, z uwagi na zagrożenie ciąży urodziło się w szpitalu. Współczesna medycyna raczej bagatelizuje wiele aspektów holistyczngo podejścia do roli akuszerki. A że my zdecydowałyśmy się na porody bez jej udziału, w gronie najbliższych przyjaciół, to już jest opowieść o nas. Wierzę, że mam umiejętność udostępnienia swojego ciała mądrzejszym ode mnie energiom, że jestem w stanie zrobić rzeczy, o których wcześniej bym nie pomyślała. Wiem, że brzmi to jak kosmos dla ludzi współczesnych. Mówię o magii w nowej, bardziej zrozumiałej i praktycznej formie, o partycypowaniu dzięki niej w rzeczywistości z pełnym potencjałem.

Jak dzieliłyście się wychowaniem dzieci?

Byłam na pewno zawsze lepszą tatą dla dzieci niż partnerką dla ich matek. Ale wysokie wieszanie sobie emocjonalnych poprzeczek niejako wymuszało też dużą elastyczność w innych przestrzeniach. W naturalny sposób młodsze dzieci spędzały więcej czasu z matkami, a teraz, kiedy są starsze, mają większą potrzebę korzystania z wolności, którą ja im daję. Natan w wieku 16 lat nie wrócił z wakacji w Polsce do Argentyny, tylko został ze mną na końcówkę dzieciństwa. Jestem daleka od reklamowania patchworku jako idealnego modelu rodziny, bo nim nie jest, jednak podobnie jak coming out jest on następstwem wyzwalania się społeczeństwa z fałszywych oków. W naturalny sposób, będąc po prostu sobą, stworzyłyśmy taką przestrzeń, w której dzieci rozumiały różnorodność, znały definicje i były akceptujące dla osób, które wyglądają lub zachowują się inaczej niż one. Pomogło nam uchronienie ich przed edukacją systemową. Od zawsze miały normalny kontakt nie tylko z osobami LGBT+, ale też z osobami autystycznymi czy z zespołem Downa. Poza tym Leo, urodzon_ z mojego związku z Agą, jest osobą niebinarną i bardzo blisko przyjaźni się z trans chłopakiem. Natan, który z kolei określa się jako cis hetero, maluje paznokcie i nosi długie włosy. Akceptuje swój „kobiecy” aspekt. „Inny” dla nich zawsze był „normalnym”.

Opisujesz swoje życie, w którym co rusz pojawiały się pęknięcia. Całe jego wyobrażenie runęło, gdy zaczęłaś montować pewien serial…

Tak, montowałam, jeszcze sekretny, serial o polskiej scenie dragowej, którego bohaterami byli m.in. Gąsiu, Ka Katharsis i Twoja Stara. Wtedy nastąpiła rekalibracja mojego życia. Powymieniałam słowa, wiele zrozumiałam. Wcześniej, mimo że znałam osoby LGBT+, uznawałam, że moja akceptacja jest wystarczająca. Nie miałam potrzeby zgłębiania tematu. Teraz doświadczyłam nagłej identyfi kacji. Poczułam, że to moja społeczność.

Od lat interesuję się szamanizmem, magią, studiuję społeczności pierwotne. W wielu kulturach pojawia się „Heyoka”, „święty klaun”. To taki szaman, który robi pewne rzeczy na odwrót, by uświadomić coś ludziom. Gdy zobaczyłam na ekranie drag queens, uznałam, że to moja prywatna ich defi nicja. Przecież performance jest integralną częścią szamanizmu! A drag queens to wszak współczesne szamanki. Wkręciłam się w środowisko dragowe. Czytałam, oglądałam. Co rusz informowałam o nowych odkryciach moją rodzinę i bliskich. Nikt się specjalnie nie zdziwił, kiedy postanowiłam wyjść w dragu na scenę jako Dama Karo.

Opowiedz o tym doświadczeniu.

Wykonałam przedwojenne polskie tango Sławy Przybylskiej „Już nigdy”, które śpiewała mi w dzieciństwie mama. Poczułam się jak święty klaun, który obala system. Bycie drag queen jest naturalną obroną przed patriarchatem. Na scenie przeżyłam moment oczyszczenia. Szybko jednak zrozumiałam, że jestem trans kobietą, że to jej szukałam przez całe życie. Zaczęłam określać się jako artystka queer. Niebawem wyjdzie mój pierwszy singiel: zaśpiewałam swój wiersz „Do Niemówiącej”, którym kiedyś wygrałam kilka slamów, a który jest też rodzajem mojego manifestu magicznego. W występach wykorzystuję elementy dragu, ale jestem kobietą, nie przebieram się za nią.

Dzieciaki zaakceptowały, że mają kolejną mamę, a nie tatę?

To nie tak. To bardzo ważne i ciekawe rozróżnienie. Tak jak moi rodzice muszą pogodzić się z utratą syna i powitaniem córki, tak moje dzieci jedynie z tym, że ich tata jest kobietą. Mają matki i mają tatę, której forma w polszczyźnie jest szczęśliwie jednoznacznie żeńska. Ale żarty na bok, mówią do mnie najczęściej Klaudia, nie formalizujemy zwracania się do siebie. Ale tak, ostatnio zdarzyło im się powiedzieć do mnie „mamo”.

Czy cały patchwork przyjął Klaudię zupełnie naturalnie?

Nie było potrzeby zebrania i ogłoszenia: „Słuchajcie, muszę wam coś powiedzieć”. Pomogła obecność drag performerki i trans kobiety Ka Katharsis, z którą zdążyłam się zaprzyjaźnić po montażu serialu. Zamieszkałyśmy razem u mnie, w Podkowie Leśnej… Ka Katharsis po prostu była – mogłam ją obserwować i dodefi niować siebie. Nawzajem też się wsparłyśmy. Jak siostry. Tak naprawdę w jakimś sensie do coming outu okłamywałam wszystkie swoje partnerki, ale szczególnie Nel, z którą byłam przez 8 lat. To była moja najmocniejsza i najtrudniejsza relacja. We wcześniejszych związkach zdołałam wystarczająco skutecznie poudawać bycie facetem. Pojawiły się dzieci. Byłam dobrym drag kingiem. Z Nel weszłyśmy w relację bardziej duchową. Nie wyszło, bo wyjść nie mogło – nie można budować duchowości na fundamentalnym zakłamaniu. Byłam sfrustrowaną seksualnie lesbą, która od lat stosowała nie do końca pod siebie skalibrowane myślenie o własnej tożsamości, próbując facecikowej tantry na absolutnie kobiecym umyśle. Ale są granice możliwości okłamywania siebie samej.

Na początku powiedziałaś, że coming out zbliżył cię z mamą. To też był proces?

Tak. Najpierw, jeszcze przed zgoleniem brody, malowałam się i wychodziłam z Ka Katharsis na queerowe imprezy. Mówiłam mamie o dragu. Sukcesywnie dzieliłam się z nią moimi rozkminami. Jak zrozumiałam, że jestem trans, też od razu jej to powiedziałam. Zareagowała pozytywnie, tylko próbowała mnie powstrzymać przed publicznym wyjściem z szafy w obawie przed reakcją innych. Wtedy też szukałam pracy, więc jej strach był uzasadniony. Na szczęście szybko zrozumiała, razem ze mną, że nie można podtrzymywać dwóch różnych tożsamości. Zarówno mamie, jak i dzieciakom co chwilę coś dopowiadałam, dookreślałam. Aż w pełni stałam się Klaudią.

Co się zmieniło?

Nigdy nie pomyślałabym, że gdy będę traktowana jako kobieta, pojawią się motyle w brzuchu. Czuję się na miejscu. Adekwatna. Mam wrażenie, że bez Klaudii wiele rzeczy robiłam z szafy, bez wiary w siebie. Bycie Klaudią daje mi odwagę. [/restrict]

Z performerem DAMIANEM RENISZYNEM rozmawia Jakub Wojtaszczyk

Jesteś performerem i od niedawna też drag queen. Jak znalazłeś się w świecie sztuki?

Mój ojciec zajmuje się renowacją mebli zabytkowych. Dlatego od małego otaczało mnie mnóstwo sztuki, designu i rzemiosła. Pewnego dnia znalazłem u taty rysunek, który mnie zafascynował. Fascynacja szybko przerodziła się w kompulsywne rysowanie. W taki sposób zwracałem uwagę chłodnego ojca, który na co dzień mnie ignorował.

Dlaczego ojciec cię ignorował?

Już wtedy wiedział, że jestem „inny”, nienormatywny. Według niego byłem jak dziewczynka – wrażliwy i płaczliwy. A chciał mieć twardego syna, takiego jak mój brat bliźniak. Z kolei ja od zawsze chciałem mieć długie włosy, często przeglądałem się w lusterku, tańczyłem, śpiewałem i robiłem lip sync do ulubionych hitów. Miałem pseudonim „Laluś”. Spotykało się to z niechęcią ojca, który przemocą próbował wyplenić takie zachowanie. Przymuszał do stolarki i innych „męskich” zajęć. Jak mało kto wiem, czym jest ciężka praca fi zyczna. Jednocześnie usilnie kierował moją uwagę w stronę kobiet, mimo że byłem dzieckiem. Stałem się hiperseksualny, niezdrowo wcześnie zainteresowany seksem. Rozdzieliłem się na dwie części: pierwsza z nich, ta, która była akceptowana przez ojca, interesowała się dziewczynami; a drugą, tę „brudną” i ukrytą – pociągali chłopcy. Chociaż do końca nigdy rodzicowi nie zaimponowałem, sztuka była naszą wspólną płaszczyzną. Nie przeszkadzał mi w dążeniu do zostania artystą. Poszedłem do liceum plastycznego, później na Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, potem nawet robiłem doktorat.

Gdy czytam o twoich pracach, dużo tam autoportretów, eksploracji cielesności. Skąd to zainteresowanie własnym ciałem?

[restrict]W pewnym momencie sztuka stała się dla mnie autoterapią. Zacząłem dotykać tematów osobistych. Początkowo jeszcze nieświadomie, zupełnie intuicyjnie przepracowywałem problemy, sięgałem trochę psychoanalitycznie w głąb siebie. Jednocześnie pozostawałem w psychoterapii, więc bez przerwy byłem w procesie i poznawałem siebie. To był wspaniały, ale też trudny czas.

Czego się dowiedziałeś?

Docierałem do swoich najbardziej skrywanych i odrzucanych pragnień, do swojej seksualności, tożsamości, cielesności. Sztuka stała się łącznikiem między różnymi elementami mnie samego. Performowałem, rzeźbiłem penisy, snułem abiektalne historie… Po czasie widzę, że w momencie tworzenia mogłem czuć się sobą i odrzucić heteronormatywny świat.

Czyli sztuka była ucieczką?

My artyści, nie mogąc się w pełni odnaleźć, musimy wchodzić w sztukę. Stworzyłem sobie alter ego, które pomagało mi uzyskać maksymalną satysfakcję. Tutaj mogłem być tym „dziwolągiem”, za którego brał mnie ojciec. Po skończeniu tworzenia wracałem do nudnego heteronormatywnego świata.

Piszesz, że biseksualność to twoja supermoc. Długo zajęło ci jej odkrycie?

Pamiętam wstyd, kiedy za dziecka ludzie mylili mnie z dziewczynką. A to zdarzało się często, ku złości ojca. Przez ten brak akceptacji, coraz mocniej starałem się być maczo. Wchodziłem w relacje z dziewczynami. Przełom nastąpił, gdy po raz pierwszy zobaczyłem gejowską pornografi ę. Ze zdziwieniem odkryłem, że mi się ona podoba. Później ze wstydem regularnie ją oglądałem. Nie akceptowałem w sobie tej potrzeby. Uważałem ją za coś złego.

Drążyłeś temat?

Trochę na terapii. Coś do mnie docierało, bo oglądałem Almodóvara, zmieniałem ciągle fryzurę, dbałem o wizerunek, miałem mnóstwo przyjaciółek, ale sypiałem z nimi, więc nie miałem jednoznacznego impulsu, że jestem gejem. Monogamia w społeczeństwie nie pomagała w dotarciu do siebie. Jakaś reprezentacja w popkulturze mężczyzny, który uprawia seks zarówno z kobietami, jak i mężczyznami również by nie zaszkodziła. Tymczasem byłem w szczęśliwym związku heteronormatywnym, kiedy spotkałem swojego pierwszego chłopaka. Poderwałem go w dzień moich 26. urodzin. Nie myślałem o konsekwencjach, tylko poszedłem z nim do łóżka. Wtedy zrozumiałem, że przez lata uciekałem od siebie. Zacząłem kwestionować moją orientację. Postanowiłem spróbować niehetero relacji.

Jak zareagowała twoja dziewczyna?

Powiedziałem jej szczerze, jaka jest sytuacja. Wyznałem, że muszę sprawdzić, czy na pewno jestem gejem. Byłem skołowany! Ze wspomnianym chłopakiem zaczęliśmy się spotykać. Szybko też ze sobą zamieszkaliśmy. Po roku sytuacja się odwróciła. Będąc w satysfakcjonującym związku, zacząłem włączać pornografię heteroseksualną. Czułem, że brakuje mi kobiet. Oglądałem się za nimi na ulicy. Podobały mi się koleżanki mojego partnera. Zastanawiałem się: „Może jestem bi?”. Szukałem odpowiedzi. Znalazłem tylko kilka wzmianek o biseksualności w Internecie. Na próżno tropiłem też reprezentację. Wtedy zwróciłem się do tego, co było mi najbliższe, czyli do sztuki. Postanowiłem zaufać swojej intuicji i zbudować siebie od nowa. Tak stworzyłem performatywną postać Bisexual Top Boya.

Czy ta postać była tylko projektem artystycznym?

Nie, sięgała głębiej, bo do korzeni tożsamości. Nie mogłem zakotwiczyć się ani w orientacji homo, ani w hetero. Czułem się zawieszony gdzieś pomiędzy. Użyłem narzędzi artystycznych, aby przerysować swoje ja. Wpisałem postać w konwencję „top boya”, co w nomenklaturze homoseksualnej oznacza mężczyznę dominującego, aktywnego. W performansach bawię się tym nawiązaniem, wyśmiewam je i nim epatuję. Kiedy tworzyłem Bisexual Top Boya, moi ówcześni przyjaciele mnie wyśmiewali. Pytali: „To już nie jesteś gejem? Wracasz do bycia hetero?”. Wkurzało mnie takie zerojedynkowe traktowanie seksualności. Ich zachowanie było bi fobiczne, lecz nie w dosłownym tego słowa znaczeniu. Nikt mnie nie wyzywał, ale pojawił się brak akceptacji. Ukryta bifobia jest najtrudniejsza do zwalczenia.

Czy jest jakiś performans, który uważasz za najbardziej istotny?

Bisexual Top Boya traktuję całościowo, trochę jako club kid. Performans dzieje się cały czas, nie jest złożony z pomniejszych prac. Eksponuję w nim swoje ciało, nagość. To jednak nie tylko pokazywanie gołego tyłka, ale spotkanie się ze swoją cielesnością i męskością. To też badanie odbioru przez innych i doświadczanie bycia atrakcyjnym. W heteroświecie mężczyzna to płeć brzydka. Z kolei w homo mężczyzna jest piękny. Zacząłem być atrakcyjny dla innych, co sprawiło, że moje poczucie wartości skoczyło. Może wydawać się to próżne, natomiast w wymiarze kulturowym jestem pod wrażeniem odzewu.

Nie jesteś seksualizowany?

Jestem na maksa! Bywa to wkurzające, bo przecież nie jestem tylko ciałem, ale też inteligentnym facetem. Zdarza się, że kolesie przekraczają moje granice. W wiadomościach prywatnych dostaję zaproszenie do sextingu, wysyłają mi zdjęcia penisów. Ale też niestety deprecjonują to, że jestem bi. Piszą, że skoro mam długie włosy i jestem wrażliwy, na pewno jestem gejem. Ciężko się przebić z aktywistyczną treścią przez taki odbiór. Mam jednak nadzieję, że – mimo kontrowersyjnych narzędzi – docieram również do innych biseksualnych osób.

Skoro biseksualność to „niepopularna” orientacja, jak twoje osoby partnerskie na nią reagują?

Wśród moich potencjalnych osób związkowych byłem odbierany jako dziwak, dewiant, wreszcie ktoś, komu nie można zaufać. Tym bardziej, że mojej biseksualności towarzyszy poliamoria. Używając aplikacji randkowych, robiłem testy reakcji ludzi na taką osobę jak ja. Kiedy bezpośrednio nie pisałem, jaką mam orientację, miałem duże zainteresowanie. Gdy to zrobiłem – nie otrzymywałem zaproszeń. Dziwi mnie lęk przed moją innością. Kiedyś moja ex-partnerka, która też jest bi, powiedziała, że obrzydza ją to, że sypiam z mężczyznami. Homofobia jest zakotwiczona głęboko również w nas samych, osobach ze społeczności LGBTQ+.

Czy twoje działania prowadzą do zmiany?

Na pewno prowadziły do mojej własnej. Przestało mi zależeć, by kogoś za wszelką cenę edukować. Performuję dla siebie, ostentacyjnie chwaląc się swoją biseksualnością. Może ktoś się w tym zobaczy i coś przepracuje? Bywa, że przez nagość jestem odbierany za zbyt kontrowersyjnego. Dlatego bywam wykluczany z mocno aktywistycznych struktur, jak fundacje czy stowarzyszenia na rzecz społeczności. Jednak nie przejmuję się tym, tylko robię swoje.

Jakie organizacje cię wykluczyły?

Nie ma sensu wywoływać nikogo konkretnego do tablicy. To jest na zasadzie słynnych „piórek w dupie” i dystansowania się normatywnej mniejszości od osób, które w jej przekonaniu mogłyby „zaszkodzić” społeczności.

Czy Bisexual Top Boy jest postacią dragową?

Bardziej queerową, ale ma wiele z dragowej ekspresji. Pamiętam, jak w 2007 r. jako 18-latek na wystawie Katarzyny Kozyry zobaczyłem występ Glorii Viagry, niemieckiej drag queen, z którą artystka współpracowała. To było moje pierwsze zetknięcie się z dragiem na żywo. Lata później, w legendarnym Blok Barze w Warszawie, spotkałem Charlotte. Zakochałem się w tej energii i podejściu do sceny. Poczułem się jak u siebie. Kiedy zacząłem spotykać się facetami i odkrywać siebie, coraz bardziej chłonąłem kulturę gejowską, a wraz z nią jej nieodłączną część, czyli właśnie drag. W pewnym momencie przestałem ten rodzaj performance’u zostawiać w sferze myśli, tylko zacząłem wdrażać go w życie.

Powołujesz do życia drag queen Dildolette. Czy to przepoczwarzona wersja Bisexual Top Boya?

Tak, te postaci płynnie w siebie przechodziły. Queerowość we mnie pęczniała, a wraz z nią rósł drag. Zanim go wypuściłem, uczyłem się makijażu, robiłem peruki, projektowałem kostiumy. Jestem megaperfekcjonistą, dlatego musiałem poczuć, że dotarłem do odpowiedniego poziomu, by z dragiem wyjść do ludzi. Długo myślałem też nad pseudonimem, miałem na niego mnóstwo pomysłów, ale w mojej głowie cały czas pobrzmiewała Dildolette. Wzięło się to od innej drag queen, która miała na mnie ogromny wpływ – Kim Lee. Któregoś razu odwiedziliśmy ją w pracowni z moją partnerką Red Juliette (obie przyjaźniły się od lat), kiedy wymyślała nowy numer sceniczny – Barbarellę. Kim brakowało pistoletu. Rzuciłem wtedy: „To powinien być dildolet!”. Wtedy Kim krzyknęła: „Mam taki!”. (śmiech) Miałem to wydarzenie w pamięci, kiedy budowałem postać dragową. Kim Lee też musiała o tym myśleć, bo pewnego dnia zadzwoniła do mnie z pytaniem, czy nie chciałbym wystąpić w fi lmie jako drag queen. Niezwłocznie się zgodziłem. Dildolette narodziła się na planie fi lmu „8 rzeczy, których nie wiecie o facetach”.

O Dildolette piszesz, że jest manifestem biseksualności…

To przegięta superbohaterka z fi lmów klasy B, która, podobnie jak ja, mówi: „I’m Bisexual! What’s Your Super Power?!”. Nie wstydzi się swojej tożsamości. Chce o nią walczyć i wstawiać się za osobami stojącymi pod nieheteronormatywnym parasolem. Kiedy miałem 26 lat i outowałem się przed samym sobą, chciałem znaleźć postać w popkulutrze, z którą mógłbym się utożsamić. Nie było takiej! Dlatego postanowiłem ją zaprojektować. Myślałem, że będzie to Bisexual Top Boy, a nie kobieta, ale potoczyło się inaczej.

Czy Bisexual Top Boyowi czegoś brakowało?

Drag queen będzie miała większą siłę przebicia.

Co wyróżnia Dildolette na tle innych osób dragowych w Polsce?

To, że jest biseksualna. (śmiech) Nie spotkałem innej drag queen o takiej orientacji w Polsce. Mam nadzieję, że stanę się reprezentantką biseksualnej społeczności, która bardzo tego potrzebuje. Drag queens kojarzone są z gejami, a ja jestem w związku z cis hetero kobietą, która wciela się w drag kinga. Żartuję, że Red jest dragseksualna i dlatego jej się podobam. Jesteśmy queerowym związkiem. Wracając do twojego pytania: nie „pozbywam” się penisa, wręcz go eksponuję, przez co mój drag nie jest wyłącznie ultrakobiecy. Zresztą sam pseudonim kieruje uwagę w stronę przyrodzenia. Pojawiam się też z brodą, jestem płynny, nie poddaję się oczekiwaniom. Poza tym Dildolette jest jak postać z komiksu, która zwalcza homofobię. Na tegorocznej Paradzie Równości wyszedłem w tęczowej pelerynie i lateksowym body w barwach fl agi osób biseksualnych.

Co zamierzasz prezentować?

Co prawda w planach mam występy, ale bardziej od sceny interesuje mnie forma wizualna, głównie fotografia i film. Może dlatego, że Dildolette debiutowała na dużym ekranie, a nie na scenie. Taka forma to sztuka, do której jest mi najbliżej. To ją szlifowałem na uczelni, w niej wzrastałem.

Myślisz, że Dildolette jako wytwór sztuki znalazłaby wspólny język z twoim ojcem?

Nie sądzę. Sztuka, którą robię, nie jest ani dla mojego ojca, ani o nim. Tworzę dla siebie i o sobie. Przepracowałem tę toksyczną relację.[/restrict]

Z KATARZYNĄ TUBYLEWICZ, autorką książki „Szwedzka sztuka kochania”, rozmawia Bartosz Żurawiecki

„Polska jest w wymiarze uczuciowym dość paradoksalna. Przytłaczający spadek romantyzmu, wielkie miłości naszych wieszczów i przesycona ≫czuciem≪ literatura (…) powinny uczynić nas pełnymi pasji i wielkich słów kochankami. Odnoszę jednak wrażenie, że w żadnym innym kraju nie słyszałam tylu ludzi twierdzących uparcie, że w miłość nie wierzą” – tak piszesz we wstępie do swojej książki. Bo choć jest ona o Szwecji, w której mieszkasz od ponad 20 lat, to jednak cały czas w tej Szwecji przegląda się Polska.

Od bardzo dawna interesowałam się tematem miłości jako ważnym doświadczeniem egzystencjalnym. Miałam poczucie, szczególnie we wczesnej młodości w Polsce, że jest to temat marginalizowany i banalizowany. Dziś myślę, że ma to silny związek z polską historią. Nawet słynny polski romantyzm jest tak naprawdę opowieścią o miłości do ojczyzny, dla której porzuca się inne miłości. W Polsce miłość traktowana jest jako coś niepoważnego, coś z kart kolorowych pism kobiecych. Bo poważne są wyłącznie powieści o samotnych mężczyznach cierpiących na polskość i przeżywających katusze duchowe. Tymczasem ja chciałam napisać książkę o miłości na poważnie i czekałam na moment, kiedy będę mogła to zrobić. Wcześniej napisałam książkę o samotności…

„Samotny jak Szwed?”, wydaną w roku 2021.

W Polsce bycie samotnym postrzegane jest jako porażka, dowód na to, że człowiekowi się w życiu nie powiodło. Tymczasem w Szwecji jest zupełnie inaczej. Tam samotność nie stygmatyzuje, może być przyjemna, komfortowa. Przyjrzałam się więc różnym rodzajom samotności, a ta doprowadziła mnie do miłości. Dlaczego? Bo okazało się, że paradoksalnie indywidualizm sprzyja romantyzmowi.

W Szwecji w latach 70. zmieniono prawo podatkowe. Od tamtego czasu małżeństwa nie mogą się opodatkowywać wspólnie. Celem takiego zabiegu było z jednej strony doprowadzenie do tego, żeby jak najwięcej kobiet pracowało – i rzeczywiście dzisiaj Szwecja ma najwięcej w Unii Europejskiej kobiet na rynku pracy. Z drugiej towarzyszyła temu zabiegowi otoczka ideologiczna. Powstał manifest socjaldemokratyczny, który definiował, czym ma być szwedzka miłość. Głosił on, że w Szwecji małżeństwa zawsze mają być zawierane z miłości, więc musi być z nich wyłączony element zależności finansowej. Ludzie mają być wolni, kiedy się kochają, i ma być im łatwo się rozstać, kiedy stwierdzą, że przyszedł na to czas. Chciałam sprawdzić, jak ta szwedzka miłość, oparta na bardzo silnym szwedzkim indywidualizmie, wygląda dziś i czym różni się od miłości polskiej.

Rozmawiasz w książce nie tylko ze Szwedkami i Szwedami, ale też z Polkami i Polakami ze Szwecją związanymi. Bardzo równościowo dobrałaś bohaterów i bohaterki. Są osoby homo, hetero, bi, rodziny patchworkowe, pojawiają się monogamia, poliamoria… Od początku założyłaś, że będzie to książka egalitarna?

Przede wszystkim zależało mi na tym, by odpowiedzieć na pytanie, czym jest miłość. A później uświadomiłam sobie jeszcze bardziej, że definicji miłości jest wiele, każdy tworzy własną. Zwłaszcza w Szwecji, która nie jest krajem wibrującym erotyką i emocjami, ale pozwala ludziom kochać, kogo chcą. Akceptuje to zarówno społeczeństwo, jak i instytucje państwa. Opisuję np. rodzinę poliamoryczną, która wprawdzie nie jest rodziną w sensie prawnym, ale dostaje dużo wsparcia w zetknięciu z instytucjami takimi jak szkoła czy szpital.

[restrict]Nasze potrzeby uczuciowe i seksualne są bardzo różne. I naprawdę nie ma zasady, wedle której powinniśmy żyć w jeden określony sposób. Jednocześnie komponowałam tę książkę tak, by powoli przejść od związków dość tradycyjnych do tematów, które mogą być w Polsce uznane za prowokujące, takich jak radosny promiskuityzm, otwarte związki czy właśnie poliamoria. Pokazuję ludzi, którzy spełniają się w różnych związkach i są szczęśliwi.

I tu włączyła mi się typowo polska podejrzliwość. Twoi bohaterowie są za szczęśliwi. Coś na pewno udają, ukrywają. Nie miałaś takiego wrażenia, gdy z nimi rozmawiałaś?

Nie. Miałam wrażenie, że są bardzo samoświadomi, więc mówią także o tym, czego nie znaleźli, nie boją się przyznawać do braków. Na przykład Eric, który praktykował radykalną tantrę, spróbował w seksie wszystkiego co się dało, ale wciąż szuka miłości i znaleźć jej nie może, choć bardzo jej pragnie. Jest świadomy tego pragnienia, ale na tyle dużo pracował ze sobą, że jest w tej świadomości spokój i nadzieja. To, co poczułeś, na pewno jest związane z faktem, że polska kultura to kultura cierpiętnicza. Katolicyzm, a pewnie też mesjanizm, wpoił nam przekonanie, że życie jest cierpieniem. Ludzi łączy to, że wspólnie użalają się nad losem, że jeden mówi drugiemu: „ale ja mam gorzej”. Taka radość z cierpienia i narzekania. Lubimy też podkreślać, że Polska jest okropna, że to najgorszy kraj świat. To część naszej tożsamości. Natomiast częścią szwedzkiej tożsamości jest uważanie, że „jesteśmy uprzywilejowani, bo żyjemy w najlepszym kraju świata”. Ma to oczywiście także swoje konsekwencje. W Szwecji trwają teraz wojny gangów i sypie się część państwa opiekuńczego. Trudno się zmierzyć z tymi problemami, gdy ludzie są przekonani, że mieszkają w raju na ziemi. Za to w Szwecji ma się dużo mniejsze niż w Polsce wyrzuty sumienia, będąc szczęśliwym, i rzadziej się myśli, że „to musi się zaraz skończyć, bo tak dobrze być nie może”.

Z tęczowych bohaterów i bohaterek mamy w twojej książce gejowskie małżeństwo Jonasa i Nilsa, którzy wychowują córki bliźniaczki…

…i którzy się dziwią, że w ogóle chciałam z nimi rozmawiać, bo przecież są „nudni”, zbyt zwyczajni i tradycyjni. W Szwecji nie ma w ogóle czegoś takiego – co jest silnie obecne w Polsce – że w kwestii związków partnerskich jesteśmy na tak, ale dzieci absolutnie trzeba z tego wyłączyć. W Szwecji się uważa, że tęczowe rodziny są normalnymi rodzinami. Jest ich zresztą bardzo dużo, funkcjonują w bardzo różnych konstelacjach – np. dwóch gejów i dwie lesbijki decydują się na to, żeby wspólnie mieć dzieci.

Dalej są Alicja i Kamila, które wyjechały z Polski do Szwecji.

Uchodźcy miłości – tak nazywam ludzi, którzy nie wytrzymują politycznej nagonki i wrogiego klimatu wokół osób LGBT, więc wyjeżdżają tam, gdzie mogą żyć otwarcie. Ważne jest to, co dziewczyny mówią w wywiadzie: by nie pytać, kto w ich związku jest żoną, a kto mężem. Bo nie są jak nóż i widelec, lecz jak pałeczki. Dynamika związków, przecież także hetero, może być bardzo rozmaita.

Jest też w książce Marcus – Polak, który jednak całkowicie wsiąkł w Szwecję. To on uprawia radosny promiskuityzm. Oprowadza cię po gejowskich pikietach.

Marcus jest niezwykle uroczą, ciepłą osobą, przy której wszyscy czują się szczęśliwi. On w książce zwraca uwagę na to, czego kultura hetero może się nauczyć od kultury gejowskiej. Oddziela przyjemność od miłości, ale w jego promiskuityzmie jest niesamowicie dużo szacunku dla każdego kochanka. Jest poczucie wspólnoty – wszyscy jesteśmy sobie bliscy i pomagamy sobie w różnych sytuacjach. Marcus porównuje fi lmy porno homo i hetero i twierdzi, że w tych pierwszych jest dużo mniej wykorzystywania i uprzedmiotowienia. W kulturze heteroseksualnej cały czas bardzo trudno znaleźć równowagę, w której kobieta ma tę samą wolność seksualną i jest traktowana tak samo jak mężczyzna. Myślę, że kobiety i osoby LGBT powinny się jednoczyć na rzecz walki o to, by podkreślać znaczenie erotyki w życiu.

Prawdę mówiąc, nie mam poczucia, że w Polsce istnieje solidarność gejów, zwłaszcza taka zbudowana na fundamencie seksu. Chyba wciąż za dużo w nas pogardy i samopogardy, poczucia winy, małostkowości i innych mało chwalebnych cech.

W takim razie wszyscy musimy się uczyć od Marcusa.

Marcus mówi też o niebezpieczeństwie przyjęcia przez kulturę tęczową heteronormy.

To niebezpieczeństwo jest silne w Szwecji, gdzie tęczowe rodziny stały się właśnie normalnym elementem społeczeństwa. Tymczasem tolerancja powinna polegać na tym, że mogą być osoby homo, które chcą mieć tradycyjną rodzinę i wychowywać dzieci, ale mogą być także takie, które żyją w jakiejś kontrkulturze i w opozycji do konserwatywnych wartości. Ucieszyłam się, że Marcus chciał ze mną o tym rozmawiać, bo mam wrażenie, że nawet w samym środowisku LGBT+ jest to temat tabu. A ja jako pisarka zawsze staram się dotykać delikatnie, ale odważnie tematów, które zamiata się pod dywan.

W polskim środowisku to temat nader drażliwy, co wynika chociażby z feudalnego stosunku homo wobec hetero. Uważa się, że musimy zabiegać o akceptację heteryków, więc powinniśmy być mili, grzeczni, wierni i walczyć ze stereotypem geja rozpustnika. Ta sama obłuda dotyczy seksu. Nie można mówić o nim szczerze i bezpruderyjnie, bo natychmiast włącza się tryb moralizujący. Tego moralizowania nie ma w twojej książce, w wypowiedziach twoich bohaterow.

W Szwecji naturalny stosunek do cielesności i seksu ma swoje źródła w bliskości natury i w kulturze chłopskiej. Tylko że ta szwedzka kultura chłopska jest zupełnie inna niż polska. Szwedzi mieli wolnych chłopów, tam nigdy nie było pańszczyzny. Dość szybko pojawił się też wolny seks, a w XIX w. możliwe stało się coś, co nazywano „nocnymi zaręczynami” – chłopak mógł przyjść do dziewczyny i uprawiać z nią seks, mimo że nie byli jeszcze małżeństwem. Polscy chłopi byli niewolnikami, ich ciała były bite i torturowane, a kobiety były gwałcone.

Nadto Szwecja już w latach 50. XX w. wprowadziła edukację seksualną, a w Polsce nie ma jej do tej pory. Poza tym język – po polsku przeklina się seksualnie. W Szwecji przekleństwa mają charakter religijny: wysyła się kogoś do szatana, do piekła. Po polsku seks automatycznie więc kojarzy się z czymś wulgarnym, plugawym.

Właśnie, język… Podziwiam, że twoi bohaterowie_ ki tak szczerze i otwarcie mówią o swoich doświadczeniach intymnych. Językiem prostym, nawet czasami protokolarnym, bez uciekania się do eufemizmów. W Polsce tego języka nie mamy. Nie wyobrażam sobie, by jakieś osoby publiczne wyoutowały się np. jako żyjące w związku otwartym czy poliamorycznym i szczerze o tym opowiedziały. Nawet Mariusz Szczygieł zrobił coming out, pisząc, że nie potrafi mówić o byciu gejem. I nie dodał nic więcej.

Ale zauważ, że ja z większością moich bohaterów rozmawiałam po szwedzku, a potem przełożyłam te rozmowy na polski, więc w naszym języku też można znaleźć taki sposób mówienia o seksie, o jakim wspominasz. Wszystko musi się jednak zacząć od tego, co w głowie, od połączenia braku pruderyjności z brakiem potrzeby uciekania się do wulgarności, by przykryć nią wrażliwość lub wstyd. Myślę, że u Szwedów naturalny stosunek do ciała przekłada się też na nagość emocjonalną. Na łatwość w mówieniu o własnych uczuciach, własnej seksualności. Rzeczywiście, mam wrażenie, że moi bohaterowie odsłonili przede mną rozmaite obszary swojej wrażliwości. W grę wchodzi jeszcze jedna kwestia. Dobrze mówię po szwedzku, ale oczywiście mam akcent. Szwedzi odbierają mnie z jednej strony jako swoją, bo znam wszystkie kody językowe i kulturowe, z drugiej jednak jestem inna, zadaję trochę inne pytania.

W Szwecji unika się konfliktów, także w debacie publicznej. Szwecja jest krajem, w którym ludzie wypowiadający niewłaściwe opinie mogą zostać wykluczeni. Otacza się kogoś takiego lodowatym kręgiem. Jeśli jest dziennikarzem, przestaje się zamawiać teksty, jeśli znajomym, przestaje się go zapraszać na spotkania i ta osoba znika. To jest samotność, której Szwedzi się boją, dlatego są bardzo ostrożni w wyrażaniu swoich poglądów, zwłaszcza politycznych. Jestem wielką zwolenniczką politycznej poprawności, ale uwielbiam w Polsce to, że wśród ludzi inteligentnych możliwa jest rozmowa, w której ktoś prowokuje, mówi coś niepoprawnego, po to, żeby było ciekawiej. W Szwecji jest to niemożliwe. Moi bohaterowie powiedzieli mi więcej, niż pewnie powiedzieliby szwedzkiej dziennikarce, bo czuli, że jako osoba poniekąd z zewnątrz nie oceniam ich w ten sam sposób co rodacy.

Natomiast jeśli chodzi o Polskę, to obserwuję ciekawe rzeczy na spotkaniach autorskich. Ludzie bardzo chcą rozmawiać o miłości i seksie, ale nie umieją, boją się. Myślę, że często udaje mi się ich ośmielić, bo na spotkaniach robię to, co w książce: tworzę bezpieczną przestrzeń, w której można powiedzieć wszystko. I rodzą się z tego bardzo interesujące dyskusje. Po jednym z takich spotkań podeszła do mnie para. Ona mnie przytuliła i podziękowała mi za rozdział o rodzinie poliamorycznej, bo pokazałam w nim, że poliamoria to może być miłość, że nie chodzi wyłącznie o erotykę. Powiedziała: „Przyszłam tu ze swoim chłopakiem. Ale od wielu lat mam męża i musimy się ukrywać, bo to nie jest coś, co jest w Polsce akceptowane”.

Innym razem przysiadł się do mnie mężczyzna, ok. 40 lat, i wyznał: „Wie pani, ja pochodzę z bardzo katolickiej rodziny, miałem być księdzem. Moi rodzice uważają, że rozwód to zło, homoseksualizm zło. Zostałem wychowany bardzo konserwatywnie i zawsze miałem takie poglądy. Teraz czytam pani książkę, bo chcę zrozumieć. I powiem pani, że może nie chciałbym żyć w takim związku poliamorycznym, ale nie widzę nic złego w tym, co pani opisuje”. Coś więc powoli się w Polsce zmienia.

Męczy mnie jeszcze jedna kwestia po przeczytaniu twojej książki. Czy te wszystkie eksperymenty z miłością, seksem, związkami nie są aby zarezerwowane wyłącznie dla ludzi bogatych?

Oczywiście są – może niekoniecznie zamożnych, ale finansowo i życiowo bezpiecznych. Chodzi tutaj nie tyle o bogactwo, ile o fakt, że Szwecja to państwo opiekuńcze. W Polsce ludzie się rozwodzą, ale często z powodów ekonomicznych muszą dalej mieszkać razem. Albo z tych samych powodów nie mogą się rozwieść. W Szwecji zdarza się to dużo rzadziej, bo zawsze można liczyć na pomoc instytucji państwa. Silne państwo opiekuńcze zmniejsza też zależność jednostki od szeroko pojętej rodziny. Człowiek mający kłopoty finansowe nie idzie po pożyczkę do cioci czy do szwagra, więc też mniej musi się opiniami tychże przejmować.

Ale ta wyzwolona Szwecja, gdzie młoda dziewczyna, która chce odkrywać swoje ciało i mieć dużo kontaktów seksualnych, nie ryzykuje już tym, że będzie uważana za łatwą, obejmuje przede wszystkim białą czy może głównie rodowicie szwedzką część społeczeństwa. Ten podwójny standard to temat, o którym pisałam we wcześniejszej książce „Moraliści”. Nie da się ukryć, że istnieją w Szwecji przedmieścia imigranckie, w których kobiety nie mają prawa nawet mieć szwedzkich kolegów. Nie mogą decydować, kto będzie ich mężem. Nawet nie mogą brać udziału w zajęciach pływania, bo te zajęcia są koedukacyjne. Zdarzają się w Szwecji zabójstwa honorowe. Jest też zjawisko znane jako „dziewczyny balkonowe” – dziewczyny skaczą z balkonu i nie wiadomo, czy skaczą same, czy ktoś im w tym skoku pomógł, bo splamiły honor rodziny. Te przedmieścia bywają oczywiście także skrajnie homofobiczne i niekoniecznie jest to częścią szerszej debaty publicznej, choć zdarzają się takie ważne głosy jak ten Mustafy Panshiriego, jednego z bohaterów moich „Moralistów”. Mustafa był kiedyś policjantem, dziś jest coraz bardziej znanym dziennikarzem, a przede wszystkich edukatorem uchodźców z jego rodzimego Afganistanu. Panshiri bez oporów mówi o tym, że jako młody chłopak był homofobem, bo tak został wychowany, ale kiedy zrozumiał szwedzkie wartości i to, jak pojmowana jest tu demokracja, pozbył się też uprzedzeń. Mówienie o tych sprawach w taki sposób, by nie tworzyć dodatkowych stereotypów, ale jednocześnie nie zamiatać problemów pod dywan, to wyzwanie dla całej Europy Zachodniej, o czym pisze m.in. Slavoj Žižek. Będzie ona musiała wreszcie sobie powiedzieć, że prawa człowieka w sytuacji wielokulturowości są czymś nadrzędnym w stosunku do praw wolności religijnej.

A jaka była twoja szwedzka droga miłości jako osoby, która do tego kraju przyjechała z Polski?

Zdecydowanie wyjechałam z Polski dla miłości, rzuciłam dla niej w pewnym momencie wszystko, dobrą pracę, znany mi świat. Mój mąż nie jest Szwedem, jest Polakiem wychowanym w Norwegii i sam twierdzi, że nie ma tożsamości narodowej. Na pewno moje doświadczenie jest takie, że długoletnie małżeństwo to coś, co może bardzo się zmieniać. Byliśmy zupełnie inną parą w pierwszym okresie związku, zupełnie inaczej żyliśmy, gdy wychowywaliśmy dziecko, a dzisiaj jesteśmy na etapie wielkiej przyjaźni i wolności. Mam talent do długich związków i do przyjaźni. Jednocześnie napisałam „Szwedzką sztukę kochania” także dla siebie samej, żeby ponownie zastanowić się nad tym, czym jest dla mnie miłość, czego jeszcze chcę. Bo na pewno nie wiem o niej wszystkiego. Mogę też zrobić coming out: nigdy nie miałam one night standu, co pewnie zaskakuje, skoro jestem tak otwarta w myśleniu i wszystkiego ciekawa.

Skoro mowa o coming outach… Redakcja kazała mi zapytać, czy aby na pewno jesteś hetero. Może trochę bi?

Bardzo wiele osób twierdzi, że jestem biseksualna. Przyjaciółki lesbijki od dawna mi to mówią. Miałam w swoim życiu kilka tak silnych przyjaźni z kobietami, że nazwałabym je dzisiaj miłościami. Ale to były miłości niezrealizowane erotycznie. Więc nie, nie jestem biseksualna w praktyce, ale mam silne poczucie, że na pewno mogłabym się zakochać w kobiecie, także erotycznie.

W twojej książce pada takie ładne określenie: heteroelastyczność.

Uczył się jej, praktykując tantrę, Eric, a ja mam wrażenie, że jestem heteroelastyczna z natury. Zawsze miałam mnóstwo przyjaciół homoseksualistów. Chyba więcej rozmawiam o seksie z przyjaciółmi gejami niż z koleżankami. Zresztą już w liceum bardzo interesowała mnie miłość niehetero, co wynikało z tego, że mam zbuntowaną naturę i przemawia do mnie miłość, która jest wbrew wszystkiemu. Może to właśnie objaw polskiego romantyzmu?

Jestem z natury niepruderyjna, nie gorszą mnie żadne tematy związane z seksualnością i bardzo lubię o nich rozmawiać. Ale nie jestem osobą, która bardzo dużo eksperymentuje i jeszcze potem o tym opowiada – chyba głównie dlatego, że chronię moją wrażliwość. Poza tym jestem świadoma tego, że polskie ograniczenia i idiosynkrazje w myśleniu o wolności w seksie ukształtowały także mnie samą. Jest trochę tak, że pisząc o wyzwolonych Szwedach, staram się wyzwalać Polaków, a przy okazji samą siebie. Co nie znaczy, że nie zdarzył się w moim życiu jakiś eksperyment i że nie zdarzy się ich więcej. Na pewno wolałabym zamiast w Polsce dojrzewać seksualnie na Samoa, jak w słynnej książce antropolożki Margaret Mead, w której wyspy Samoa ukazane zostały jako seksualny raj, gdzie seks jest po prostu radością i odkrywaniem. Szwecja nie jest Samoa, ale myślę, że jest z niej na Samoa dużo bliżej niż z Polski.[/restrict]

Katarzyna Tubylewicz (ur. 1974) – polska pisarka, dziennikarka i tłumaczka. Mieszka w Szwecji. W latach 2006- -2012 była dyrektorką Instytutu Polskiego w Sztokholmie i attaché kulturalną w Ambasadzie RP. Wydała takie książki jak „Moraliści. Jak Szwedzi uczą się na błędach i inne historie” (2017), „Samotny jak Szwed? O ludziach Północy, którzy lubią bywać sami” (2021) i ostatnio „Szwedzka sztuka kochania”. Przetłumaczyła m.in. trylogię Jonasa Gardella „Nigdy nie ocieraj łez bez rękawiczek” (wyd. pol. 2014-2015).