O tym, jak godzą homoseksualność z religią katolicką, z parą PAWŁEM DOBROWOLSKIM I KONRADEM SZPINDLEREM rozmawia MARCIN DZIERŻANOWSKI

Obchodziliście właśnie rocznicę związku. Która to już?

Konrad Szpindler: Siódma.

Paweł Dobrowolski: Z oczywistych względów nie możemy obchodzić rocznicy ślubu, więc co roku celebrujemy datę pierwszej randki.

Jak się poznaliście?

KS: Pracowaliśmy razem w Teatrze Wielkim, ale początkowo była to tylko znajomość.

PD: Mnie się właśnie rozsypał związek, więc nie miałem w głowie wchodzenia w żadne nowe relacje.

KS: Z tego powodu nasz początek miał dwie prędkości. Ja oczekiwałem, że wszystko się potoczy szybciej, Paweł był zdystansowany. Pierwszy raz umówiliśmy się po pracy. Szczerze mówiąc, tego spotkania nie nazywaliśmy nawet randką. Paweł był trochę w fazie ogłuszenia po poprzedniej relacji. Nie chcieliśmy, żeby nasza relacja była formą terapii, więc daliśmy sobie czas. To była dobra decyzja.

To nie jest pierwszy związek Pawła. A Konrada?

PD: Konrad był dla mnie długodystansowcem, bo zdarzyło mu się być z kimś całe dwa lata. Ja miałem za sobą kilka niezbyt udanych prób, które szybko się zaczynały i równie szybko kończyły.

Ty, Pawle, byłeś wtedy mocno zaangażowany w duszpasterstwo w Kościele. Twoja homoseksualność i religia…?

PD: … nie stały już wtedy dla mnie w sprzeczności. Od jakiegoś czasu byłem ze sobą pogodzony.

I wyobrażałeś sobie siebie w związku z mężczyzną?

PD: Nie bardzo. W swoim otoczeniu nie znałem żadnej szczęśliwej pary jednopłciowej. Może dlatego związek dwóch mężczyzn wydawał mi się wtedy mission impossible.

A sama homoseksualność?

PD: Była pewnym wyzwaniem. Nie nazywałem tego krzyżem czy cierpieniem. Ale gdzieś do 25. roku życia przyjmowałem z grubsza oficjalny kościelny dyskurs. To znaczy, że osoby homoseksualne trzeba przyjmować z szacunkiem, delikatnością, ale też współczuciem. Przyznam, że słowo „współczucie” nie budziło we mnie wtedy sprzeciwu.

A ty, Konrad?

KS: Pochodzę z wierzącej rodziny, ale w przeciwieństwie do Pawła nigdy nie byłem zaangażowany w Kościół. W dzieciństwie z siostrą chodziłem do kościoła, ale rodzice już nie. W okresie dojrzewania przeżyłem jakiś rodzaj buntu.

Przeciw Bogu?

KS: Raczej przeciw instytucji Kościoła. Miałem niezbyt fajnego księdza od religii, więc się z niej wypisałem. To, co księża mówią o gejach, niespecjalnie mnie obchodziło. Wiedziałem, że chcę się z kimś związać na stałe, a że nie lubię sobie komplikować życia, przyjąłem zasadę: wiara tak, Kościół raczej nie.

PD: A ja w tej sprawie długo miałem jakiś hamulec.

Z powodów religijnych?

PD: Trudno powiedzieć. Historia mojej wiary nie jest typowa… W dzieciństwie nie byłem religijny, dopiero w liceum mocno doświadczyłem Boga. Powiedziałbym wręcz, że przeżyłem nawrócenie, ale nie wiem, czy w „Replice” wypada używać takich słów (śmiech).

Ile miałeś wtedy lat?

PD: Piętnaście, może szesnaście. Mniej więcej w drugiej klasie liceum, a więc w czasie, gdy większość ludzi w moim wieku kończy swoją przygodę z Kościołem, ja ją na dobre zacząłem. Przyjaciele i znajomi, którzy przygotowywali mnie do bierzmowania, pokazali mi inny, pozytywny wymiar religii i Kościoła. Mieli w sobie żywą, autentyczną wiarę. Ważną osobą była moja wówczas bliska przyjaciółka, Maria Magdalena. Już to, jak się nazywała, wydawało mi się z innego świata. Fascynowało mnie nawet to, jak się ubierała…

KS: Błagam, to, co mówisz, nie jest zbyt głębokie (śmiech)

PD: Ale tak było naprawdę! Te długie, falbaniaste spódnice Marii Magdaleny, splecione w warkocze włosy były dla mnie symbolem tajemniczego świata, którego wcześniej nie znałem. Owszem, to było bardzo powierzchowne, ale tak to bardzo często wygląda – poznajesz ludzi, którzy ci imponują i zarażasz się ich pasją, przejmujesz styl bycia. Mnie zarazili swoją duchowością.

Co ci w nich imponowało?

PD: Ich jasno określona filozofia życia, uporządkowany świat, jakieś zakotwiczenie. Siadałem z nimi, rozmawiałem o Bogu i to była dla mnie podróż do egzotycznego kraju. Później wszedłem w świat ruchu Światło-Życie, czyli tzw. Oazę, a jeszcze później w środowisko dominikańskiego duszpasterstwa akademickiego.

KS: Ja też miałem doświadczenie z Oazą. Kiedyś z rodzicami byłem gdzieś na wakacjach i obok ludzie z tej wspólnoty mieli swoje rekolekcje. Patrzyłem na nich ich przez płot i uznałem, że odbiła im szajba. Chyba nie byłem zbyt tolerancyjny…

PD: Ja właśnie w Oazie przeżyłem nawrócenie.

Co masz na myśli?

PD: Początkowo podchodziłem do wspólnoty z dużym sceptycyzmem. Zadawałem podchwytliwe pytania, szczerze mówiąc, trochę im rozwalałem spotkania. Kiedyś podczas jednej modlitwy poczułem moment, który można by nazwać zakochaniem w Bogu. Trudno to opisać. Tak się zaczęła moja wieloletnia podróż szukania miejsca w Kościele, bo siłą rzeczy, ze względu na moją orientację, to miejsce nie było oczywiste.

Myślałeś, żeby zostać księdzem?

PD: Tak. Ale szybko doszedłem do wniosku, że chęć pójścia do seminarium to ucieczka od pytań. Różnych pytań, także o homoseksualność.

W swojej wspólnocie mogłeś takie pytania stawiać?

PD: Niestety nie. Homoseksualność to w Kościele temat w znacznej mierze wyparty, przemilczany. A jeśli już się o nim mówi, to w kategoriach grzechu lub choroby. Jednak nie przypominam sobie nawet jakichś homofobicznych dyskusji czy kazań. O tym się po prostu nie mówiło.

Nie czułeś potrzeby, żeby o sobie opowiedzieć ludziom ze wspólnoty?

PD: Nie czułem. Dziś myślę, że mimo wszystko świadczy to o jakimś ograniczonym zaufaniu. Miałem w tym środowisku wielu przyjaciół, siłą rzeczy wchodziłem też w bardzo bliskie relacje z kobietami, którym nie miałem odwagi powiedzieć, dlaczego możemy pozostać „tylko przyjaciółmi”. Źle się z tym czułem.

KS: Ja podobnego etapu chyba nie miałem. Na germanistyce było sporo wyoutowanych gejów, więc to nie był temat tabu.

PD: Jesteś ode mnie cztery lata młodszy, być może to też ma znaczenie, bo czasy się jednak zmieniały. Ja bezradnie pytałem Boga, jak mam pogodzić swoją homoseksualność z wiernością Kościołowi i nie znajdowałem satysfakcjonującej mnie odpowiedzi. Zalecana przez katechizm wstrzemięźliwość seksualna pogrążała mnie coraz bardziej w smutku i czułem, że oddziela mnie ona od Boga.

O co konkretnie pytałeś?

PD: Czy żyć w samotności? A może zostać zakonnikiem?

O ewentualny związek też pytałeś?

PD: Tak, ale, jak już mówiłem, sam nie wierzyłem, że jest on możliwy. Może dlatego nie słyszałem odpowiedzi, mimo intensywnych modlitw, częstych rekolekcji i naprawdę wielkiego zaangażowania w religię. W pewnym momencie doszedłem do wniosku, że skoro kościelne dyrektywy nie potrafią mi pomóc, to muszę wziąć sprawy w swoje ręce i bardziej samodzielnie zatroszczyć o swoją duchowość.

Teologowie nazwaliby to „autonomią sumienia”.

PD: Dla mnie to był taki ryzyk-fizyk. Nie chciałem być samotny, wiedziałem, że nie powinienem próbować z kobietami, z kolei pójście do zakonu w moim przypadku, było bardziej pokusą niż wyrzeczeniem. Jedynym rozwiązaniem pozostała próba wejścia w związek. Poznanie Konrada było jakimś przeformatowaniem mojego myślenia. Wcześniej modliłem się, by Bóg postawił na mojej drodze osobę, która mi pozwoli uwierzyć w miłość między dwoma facetami. Być może więc Konrada sobie wymodliłem.

Rozumiem, że gdy zaczęliście się spotykać, nie miałeś poczucia, że Boga odstawiasz na bok.

PD: Przeciwnie: czułem, że robię to, do czego Bóg mnie wzywa. Miałem już wtedy tak silne doświadczenie więzi z Bogiem, że wiedziałem, że nic mnie już od Niego nie oddzieli. Dziś wiem, że On jest w moim związku, w mojej miłości do Konrada, w naszym wspólnym życiu.

Po siedmiu latach zastanawiacie się czasem, dzięki czemu się to udaje?

KS: Ja myślę, że model dobrego związku wyniosłem z domu. Moi rodzice są dla mnie wzorem.

PD: Ja wierzę, ze Bóg chce naszego związku i że mu sprzyja. Wiara nauczyła mnie też tego, że wierność jest wartością.

Wierność drugiemu człowiekowi?

PD: W ogóle wierność. Mój brat jest zapalonym kibicem Legii. I jest wierny swojej drużynie niezależnie od tego, czy wygrywają, czy przegrywają. Ja podobnie traktuję Boga. Był czas, że większość moich znajomych to byli ludzie zaangażowani w Kościół. Jeździliśmy razem na rekolekcje, wiwatowaliśmy na cześć papieża. Dziś jest inaczej. Dla wielu osób to, że jestem wierzący, nie mieści się w głowie, ludzie wokół mnie na ogół krytykują Kościół, zresztą, z dużą częścią tej krytyki, niestety, się zgadzam. Ale traktuję wiarę serio i staram się być wierny. Nie zostawię Boga dlatego, że w jakimś środowisku religia nie jest modna. Jestem przekonany, że to się przekłada na wierność w związku.

Relacja z Konradem zmieniła twoją duchowość?

PD: Myślę, że jest dziś ona dojrzalsza. Przed związkiem bardzo napędzała ją samotność. Kiedy pojawił się ktoś, komu mogę dać miłość, siłą rzeczy nie mam już potrzeby szukania tak silnych więzi we wspólnocie religijnej. Kiedyś mówiłem, że Kościół jest moim domem. Teraz swój dom tworzę z Konradem, ale Kościoła nie zostawiłem.

KS: Moja religijność też się zmieniła. Pochodziliśmy z zupełnie innych światów; gdy się poznaliśmy, początkowo Paweł chodził do kościoła sam. Doceniam to, że na mnie nie naciskał, w pewnym momencie sam powiedziałem, że chcę z nim iść. Dziś mam dużą radość z tego, że możemy co niedziela pójść razem na mszę. Dużym odkryciem było też poznanie ludzi z duszpasterstwa, przyjaciół Pawła. Przez lata tworzyłem sobie strefę religijnego komfortu, polegającą na tym, że będąc wierzącym, unikałem księży, wspólnot, ludzi Kościoła. Nagle Paweł mi pokazał fajnych, zaangażowanych katolików.

Jak przyjęli, że jesteście parą?

KS: Szalenie akceptująco. To było duże zaskoczenie.

PS: Rzeczywiście, większość ludzi z mojego duszpasterstwa od początku trzymała kciuki za nasz związek. Miałem wrażenie, że czekali, aż im wreszcie przedstawię swojego chłopaka.

Wcześniej domyślali się, że jesteś gejem?

PD: Myślę, że tak.

A księża?

PD: Ci zaprzyjaźnieni dawali nam liczne sygnały akceptacji, choćby dając lajki na Facebooku, gdy wrzucaliśmy wspólne zdjęcia. Miałem poczucie wsparcia. Z jednym księdzem blisko się przyjaźnimy do dziś, regularnie do nas dzwoni, troszczy się, wysyła życzenia na święta, przychodzi indywidualnie „po kolędzie”.

KS: To, że jesteśmy w związku, ewidentnie go do nas zbliżyło.

Trzy lata temu Paweł uczestniczył w głośnej kampanii „Przekażmy sobie Znak Pokoju”. Niespodziewanie dostałeś wtedy zaproszenie do programu „Warto rozmawiać” prowadzonego przez znanego z niechęci do osób LGBT Jana Pospieszalskiego.

PD: Mój występ w tym programie to był mój publiczny coming out. Znałem Janka dużo wcześniej, uczestniczyliśmy razem w nabożeństwach, śpiewaliśmy razem w kościele. Dlatego zdecydowałem się pójść.

KS: Odradzałem, ale Paweł się uparł. Wiedział, że nie będzie łatwo, ale chyba potraktował to jako pewnego rodzaju misję.

PD: Po prostu czułem się gotowy, żeby publicznie opowiedzieć o tym, że gej, do tego żyjący w związku, może być wierzący.

Ty, Konradzie, poszedłeś wtedy z Pawłem do telewizji…

KD: Ale nie wszedłem do studia. Czekałem na Pawła w salce obok, razem z innymi gośćmi.

Twój występ spotkał się z wielkim, pozytywnym odzewem.

PD: Dostałem ogromne wyrazy wsparcia. Oczywiście pojawiły się też słowa krytyki, ale były one raczej wyjątkiem. Generalnie wszyscy mi dziękowali, nieznani ludzie, w tym księża i zakonnice, pisali do mnie, dziękując za odważne świadectwo. Także osoby heteroseksualne mówiły, że mój występ był dla nich ważny. Niektóre dopiero wtedy zrozumiały, że w związkach jednopłciowych chodzi o miłość.

KS: Dlatego jeśli co roku obchodzimy rocznicę naszego związku, to robimy to także dla naszych heteroseksualnych przyjaciół.

PD: Przecież kiedyś nawet ja sam uważałem, że takie zjawisko, jak trwały, jednopłciowy związek, w przyrodzie nie występuje. Dziś, dzięki Konradowi, wiem, że jest inaczej i mam potrzebę podzielić się tą dobrą nowiną z innymi.

Paweł Dobrowolski (38 lat) – teatrolog, dramaturg. Jeden z trzech współtwórców kampanii „Przekażmy sobie znak pokoju” z 2016 r. (jej organizatorami byli Kampania Przeciw Homofobii, Wiara i Tęcza, Tolerado oraz środowiska katolickie wokół pism „Tygodnik Powszechny”, „Znak”, „Więź” i „Kontakt”), dyrektor Festiwalu Nowe Epifanie. Był kierownikiem literackim i menadżerem w kilku warszawskich teatrach.

Konrad Szpindler (34 lata) – germanista. Był producentem w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej. Obecnie pracuje w Instytucie Goethego w Warszawie.

Tekst z nr 75 / 9-10 2018.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.

Jeannine Gramick, amerykańska zakonnica o polskich korzeniach, 40 lat temu stworzyła najważniejszą na świecie organizację na rzecz zmiany podejścia Kościoła katolickiego do homoseksualności. – Katolicy LGBT, wyjdźcie z szafy! – apelowała podczas wizyty w Polsce

Rok 1998 był dla siostry Jeannine Gramick szczególnie trudny. Stworzone przez nią 20 lat wcześniej katolickie duszpasterstwo osób LGBT „New Ways Ministry” od początku było przedmiotem kontrowersji, ale teraz znalazło się na celowniku samego Watykanu. Kierowana przez kard. Josepha Ratzingera Kongregacja Doktryny Wiary prowadziła wobec niej dochodzenie. Czarę goryczy przelała książka „Building Bridges: Gay and Lesbian Reality and the Catholic Church”, w której siostra krytykowała nauczanie Kościoła o grzeszności czynów homoseksualnych. Watykan żądał wycofania się z tych twierdzeń, groził kościelnymi karami. Siostra Gramick wielokrotnie zabiegała o osobiste spotkanie z kard. Ratzingerem, ale tamy kościelnej biurokracji okazały się szczelne. W jej zakonie Sióstr Szkolnych Notre Dame panowało przekonanie, że za chwilę spadnie na nią ekskomunika. Uratować siostrę może już tylko cud – rzuciła pewnego dnia amerykańska przełożona. Zaproponowała, by w tej intencji odbyć pielgrzymkę do Monachium, gdzie znajduje się grób założycielki zgromadzenia bł. Marii Teresy od Jezusa. Do Niemiec poleciałam razem z matką prowincjalną. Tak się złożyło, że miałyśmy przesiadkę w Rzymie – opowiada s. Gramick. Okazało się, że w samolocie do Monachium leciał też kard. Ratzinger. Był ubrany na czarno, ale miał koloratkę, siedział przy oknie i się modlił. Miejsce obok niego nie było zajęte, więc się przysiadłam i przedstawiłam – wspomina zakonnica. Znam siostrę od 20 lat!, zażartował kardynał. Pierwsze skargi na „tęczową siostrę” zaczęły bowiem spływać do jego kongregacji już w latach 80. Rozmawiali jakieś 20 minut, siostra mówiła o swoich spotkaniach z osobami homoseksualnymi. Czy ksiądz kardynał spotkał kiedyś osobiście geja lub lesbijkę? – spytała pod koniec rozmowy. O tak! – odpowiedział Ratzinger. Kiedy byłem z Janem Pawłem II w Berlinie, widzieliśmy gejowską demonstrację – odpowiedział przyszły papież. Zrozumiałam wtedy, że późniejszy papież nie spotkał osobiście ani jednej ujawnionej osoby homoseksualnej – mówi s. Gramick. W pewnym momencie do rozmowy włączyła się przełożona. Kard. Ratzinger zapewnił, że ekskomunika dla siostry nie wchodzi w grę. Nauczanie o homoseksualności nie jest tym poziomem doktryny, za którą groziłoby wykluczenie z Kościoła – wytłumaczył. Rzeczywiście, w 1999 r. siostra dostała watykański zakaz prowadzenia duszpasterstwa osób LGBT i wypowiadania się na ten temat, ale ekskomuniki nie było. Siostra nie podporządkowała się tej decyzji, duszpasterstwo osób LGBT nieprzerwanie prowadzi do dziś.

Polskie korzenie

Urodziła się w 1943 r. w Filadelfii. Z dumą podkreśla, że jest stuprocentową Polką. Dziadek Andrzej Gramiak pochodził z położonej w Galicji Wschodniej małej wsi Teofipólka, a babka Teofila Stokłosa – z sąsiedniego miasteczka Kozowa. Obie miejscowości po wojnie weszły w skład Ukrainy. Polakami byli też dziadkowie ze strony matki, ale o ich pochodzeniu wiadomo niewiele. Wszyscy wyjechali do USA na początku XX wieku, jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. W domu siostry Gramick jedzono barszcz, pierogi i faworki, nazywane kresowo „chruścikami”. Dziadek zmarł, gdy ojciec miał pięć lat. Żeby utrzymać piątkę dzieci, babcia pracowała jako sprzątaczka. Gdy powiedziałam, że idę do klasztoru, cieszyła się, że będę miała lżej. Do dziś babcia jest dla mnie wzorem wytrwałej, odważnej kobiety – mówi s. Gramick. W klasztorze Sióstr Szkolnych de Notre Dame, do którego wstąpiła po liceum, wcale nie chciała się zajmować kontrowersyjnymi sprawami. Miała uczyć w katolickich szkołach matematyki i być zwyczajną, pobożną zakonnicą. Preferowała zresztą cichą modlitwę za murami klasztoru, ale przełożeni wysłali ją na katolicki Uniwersytet w Pensylwanii, gdzie robiła doktorat. Kiedyś rektor jej katolickiej uczelni wysłał ją na przeszpiegi na gejowską potańcówkę, na którą chodzili studenci. Miała sprawdzić, co się tam naprawdę dzieje, uważała zresztą, że organizowanie takich spotkań jest niemoralne. To tak, jakby urządzać koktajl party dla alkoholików, powtarzała z oburzeniem. Na prywatce spotkała jednak Dominika Basha, geja, który narzekał, że księża go odtrącili. Przyznała mu się, że tak naprawdę jest zakonnicą. Usłyszała wyrzut: Co Kościół robi dla moich homoseksualnych sióstr i braci? Nie umiała odpowiedzieć, zadała więc to samo pytanie w swoim klasztorze. Okazało się, że starsze siostry nie wiedziały nawet, kto to jest gej czy lesbijka. Przełożona zaproponowała, by w takim razie to siostra Gramick zaczęła się zajmować osobami homoseksualnymi.

Nie podskakuj Watykanowi

Zaczęło się od zorganizowania mszy w prywatnym domu Dominika, na którą przyszła grupa lesbijek i gejów. Wkrótce o sprawie napisała jedna z większych gazet w Filadelfii. Do redakcji nadeszły dziesiątki listów, prawie wszystkie pozytywne. Uświadomiłam sobie wtedy, że zwykli wierni myślą zupełnie inaczej niż hierarchowie – mówi siostra. Artykuł z gazety wpadł też w ręce rodziców siostry Gramick. Co to ma znaczyć? Dlaczego właśnie ty to robisz?, dopytywał ojciec. Bo nikt inny nie chce, a ktoś musi, odpowiedziała bez wahania. Ojciec dał za wygraną, na koniec rozmowy rzucił jednak: Tylko pamiętaj, nigdy nie podskakuj Watykanowi. Tej ojcowskiej rady siostrze nie udało się na szczęście wprowadzić w życie. W 1977 r. s. Gramick powołała istniejącą do dziś organizację „New Ways Ministry”. Jej celem jest m.in. edukowanie księży, zakonnic i innych kościelnych liderów na tematy LGBT. Katoliccy działacze przekonują do zmiany kościelnego nauczania odnośnie homoseksualności, biseksualności i transpłciowości, publikują też listę parafii przyjaznych osobom LGBT. Takich parafii są już setki, ale siostra przekonuje, że to ciągle za mało. Dlatego w kwietniu, na 40 rocznicę powstania, New Ways Ministry organizuje w Chicago wielką konferencję z udziałem setek katolickich księży, zakonnic, teologów i kościelnych działaczy. Swą obecność zapowiedziało już kilku katolickich biskupów. Czy te cztery dekady działalności to sukces czy porażka? Siostra Gramick się zamyśla. Najgorzej jest z biskupami – mówi po chwili. Dziś, po pontyfikatach Jana Pawła II i Benedykta XVI, amerykańscy hierarchowie są bardziej konserwatywni niż w latach 70. Lepiej jest, gdy spojrzeć na amerykańskich teologów. Dziś większość z nich odrzuca nauczanie Watykanu dotyczące homoseksualności – ocenia siostra. Ale największy sukces to zmiana świadomości zwykłych wiernych. Obecnie aż 54 proc. amerykańskich katolików popiera małżeństwa jednopłciowe, a ponad 75 proc. jest za wprowadzeniem przepisów zakazujących dyskryminacji osób LGBT. Na połowie uczelni katolickich w USA oficjalnie działają organizacje LGBT, a grupy parafialne chodzą w paradach równości. Przez te lata zrozumiałam, że prawdziwy Kościół to wierni z kościelnych ławek – mówi siostra Gramick. To właśnie zmiana ich świadomości jest kluczowa. Dlatego zdecydowała się wesprzeć polską kampanię „Przekażmy sobie znak pokoju”. Jej zdaniem, stosunku Kościoła do osób LGBT nie zmienią teologiczne debaty ani ideologiczne argumenty. Zachęcam do tego, by każdy, kto może to zrobić, dokonywał coming outu – w rodzinie, parafii, wobec swojego proboszcza czy innych wiernych – przekonuje. To osobiste historie zmieniają ludzkie serca – dodaje. Przykład? Biskup Thomas Gumbleton z Detroit. W 1992 r. przyjął zaproszenie na organizowaną przez s. Gramick konferencję poświęconą stosunkowi Kościoła do homoseksualności. Zaskoczył wszystkich, gdy powiedział, że przygotował dwa wystąpienia: jedno jako biskup, drugie jako człowiek. „Do końca nie wiedziałem, które powinienem wygłosić, ale zdecydowałem się na to drugie”, ogłosił na początku konferencji. I podzielił się historią swojej rodziny. Kilka lat wcześniej jego brat Dan napisał w liście do rodziny, że jest gejem. Zupełnie nie wiedziałem, jak mam się zachować, więc na wszelki wypadek przez dwa lata milczałem, opowiadał biskup. Kiedyś jednak przed świętami matka spytała go, czy jej drugi syn pójdzie do piekła. Wtedy w biskupie coś pękło. Mamo, bardzo kochamy Dana, a przecież Bóg kocha go jeszcze bardziej niż my – odpowiedział. Z czasem stał się jednym z największych rzeczników osób homoseksualnych w Kościele. Używał biskupiej mitry w kolorach tęczy, otwarcie sprzeciwił się watykańskiej instrukcji z 2005 r. zakazującej dopuszczania gejów do święceń. Jeśli hierarchowie nie będą osobiście poznawać osób homoseksualnych, nie pozbędą się swoich stereotypów. Każdy coming out ma wielkie znaczenie indywidualne, ale jest też ważnym darem dla innych ludzi i Kościoła – podkreśla siostra Gramick.

Most do deptania

Czy hierarchiczny Kościół zmieni swoje nauczanie dotyczące homoseksualności, biseksualności i transpłciowości? Zdaniem siostry Gramick, z pewnością tak. Pytanie, kiedy to nastąpi. Obecne nauczanie w tej sprawie jest sprzeczne ze współczesną wiedzą naukową i niesprawiedliwe. Powtarzanie, że orientacja homoseksualna nie jest grzechem, ale czyny już tak, nie ma sensu. To tak, jakby mówić ptakom, że nie mogą latać. Wielu pyta, co z takimi poglądami robi jeszcze w Kościele. Piętnaście lat temu siostrze groziło nawet wydalenie z klasztoru, ostatecznie przeszła do bardziej postępowego zakonu Sióstr Loretto. To był dla niej trudny czas, w jednym z wywiadów powiedziała nawet, że prawdopodobnie miała wtedy niezdiagnozowaną depresję. Ale nie myślała, żeby odejść. Skoro kiedyś zdecydowałam się być mostem między Kościołem a osobami LGBT, to muszę w tym wytrwać. Zresztą, jak się jest mostem, to nie można się dziwić, że ludzie po nas depczą – żartuje.Moim powołaniem jest zakon – powtarza. Nigdy nie myślała też o zmianie wyznania, choć w USA jest wiele Kościołów protestanckich, które dawno skorygowały swoje nauczanie o homoseksualności. Moją misją jest zmienianie Kościoła katolickiego od wewnątrz. Zresztą czuję się katoliczką do szpiku kości – podkreśla. Ale od razu zaznacza, że dla niej Kościół to nie hierarchia, lecz wspólnota wiernych. Duchowa rodzina – wyjaśnia. Kiedy w mojej rodzinie dzieje się źle, nie pakuję swoich rzeczy i się nie wyprowadzam, tylko rozmawiam i próbuję naprawiać to, co się da – mówi. Podkreśla jednak, że to jej osobista droga. Od innych tego nie może wymagać. Zna wiele lesbijek i gejów, którzy zostali przez innych wierzących bardzo poranieni. Rozumie ich decyzję, żeby odejść. Najważniejsza jest nasza relacja z Bogiem. Jeśli komuś Kościół katolicki nie pomaga w jej budowaniu, to znaczy, że nie jest to miejsce dla niego – podkreśla.

Nadzieja we Franciszku

Za pontyfikatu Franciszka znowu poczuła, że łapie wiatr w żagle. Owszem, papież w sprawie LGBT popełnia gafy, ale ma też piękne gesty. W październiku 2015 r. w czasie wizyty w USA spotkał się na przykład ze swoim byłym uczniem Yayo Grassim i jego homoseksualnym partnerem Iwanem. Kilka miesięcy wcześniej przyjął na audiencji transseksualnego mężczyznę z Hiszpanii wraz z narzeczoną. Niespełna rok temu siostra Gramick zorganizowała pielgrzymkę osób LGBT do Rzymu. Grupie nie udało się wprawdzie prywatnie spotkać z Franciszkiem, ale tęczowych pielgrzymów zaproszono na papieską audiencję do specjalnej strefy VIP. Ten papieski przykład idzie w dół. Z obecnym arcybiskupem Waszyngtonu kard. Donaldem Wuerlem spotykam się kilka razy do roku – mówi. Zakonnica ma też pełne wsparcie przełożonych zakonu Sióstr Loretto, do którego przeniosła się 15 lat temu. Zawsze podkreśla jednak, żeby się nie oglądać na papieża czy biskupów. Jej życie odmieniło przecież zwykłe ludzkie spotkanie z młodym gejem Dominikiem. Chciałaby, żeby także inni ludzie Kościoła mieli okazje spotykać osoby homoseksualne. Kilka lat temu zakonnica poznała kuzyna Benedykta XVI. Okazało się, że w rodzinie emerytowanego papieża jest osoba homoseksualna, która jednak nigdy nie zdecydowała się o tym powiedzieć Ratzingerowi. Wielokrotnie z nim rozmawiała, siadała do stołu, ale się nie ujawniła. Gdy się o tym dowiedziałam, pomyślałam, że ten jeden coming out mógłby zmienić historię Kościoła. Dlatego tak ważne jest, żeby wierzące osoby LGBT wychodziły z szafy – mówi siostra Gramick.

Siostra Gramick w Polsce

Kilkaset osób wzięło udział w polskich spotkaniach z siostrą Jeannine Gramick, twórczynią katolickiego duszpasterstwa osób LGBT w USA. Na przełomie listopada i grudnia odbyły się one w warszawskim Muzeum Historii Żydów POLIN, Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku oraz Spółdzielni Ogniwo w Krakowie. Towarzyszyły im pokazy filmu „W zgodzie z sumieniem. Droga wiary s. Jeannine Gramick” w reżyserii Barbary Rick. Siostra poprowadziła również adwentowy dzień skupienia dla uczestników grupy polskich chrześcijan LGBTQ „Wiara i Tęcza”. Mam polskie korzenie, więc czuję się tu jak w rodzinie – mówiła zakonnica. Wizyta siostry nad Wisłą to pokłosie kampanii „Przekażmy sobie znak pokoju”, przy której współpracowały organizacje LGBT oraz środowiska katolickie. Siostra Gramick była pod dużym wrażeniem tego, co zobaczyła w Polsce. Jestem zaskoczona, że spotkałam tu tak wiele postępowo nastawionych osób, także w Kościele. Wielkim błogosławieństwem jest Kampania Przeciw Homofobii, która robi wspaniałe rzeczy dla osób LGBT i ich rodziców. Cieszy mnie też działalność Wiary i Tęczy, która organizuje przyjazną przestrzeń dla wierzących osób LGBT – mówiła. Wizytę siostry Gramick w Polsce organizowały KPH, WiT oraz trójmiejskie stowarzyszenie Tolerado.

Tekst z nr 65 / 1-2 2017.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.

O miejscu osób LGBT w Kościele katolickim, o zmianach w Kościele, które chciałoby się, by zachodziły szybciej, o akcji „Przekażmy sobie znak pokoju” oraz o piekle, którego raczej nie ma, z teolożką i filozofką Haliną Bortnowską rozmawia Zuzanna Piechowicz (TOK FM)

Czy jest miejsce w polskim Kościele katolickim dla osób nieheteroseksualnych? Gdzie mogą czuć się pełnoprawnymi członkami wspólnoty?

Nie wiem… Zapewne są takie miejsca do odnalezienia. Przykładem jest grupa Wiara i Tęcza. Powinno ich być więcej. Są ludzie, którzy by tego chcieli. I są na to gotowi. Problemem jest powolne trwanie w Kościele rzymskim. Myślę, że wielu duszpasterzy chciałoby zmian, ale słusznie czują, że to może się łączyć z wypchnięciem z Kościoła tych, którzy zmian nie rozumieją. Którzy dotąd posłusznie trwali. Tych ludzi nauczono, że pewne rzeczy się nie zmieniają. Często ta nauka kosztowała ich dużo wysiłku. Dla wielu z nich Kościół jest jedyną łodzią, którą mają, którą znają. Oni za dobrze pamiętają wszystkie „nie” i „nie wolno”. Pytają: „Co się stało? Dlaczego mamy mieć teraz inne zasady?” Dotyczy to zarówno wielu wiernych, w tym starszych, jak i dostojników kościelnych. Dla nich zmiana bywa gorsząca. Z uwagi na swą historię, długą i nieprzerwaną, Kościół rzymskokatolicki z dużym trudem zarządza zmianami.

Ale one zachodzą?

Przed laty rozmawialiśmy z członkami zespołu synodalnego w Nowej Hucie na temat zmian wprowadzonych po soborze. To było niedługo po jego zakończeniu. Zapytałam, jakich zmian doświadczają. Jedna z uczestniczek powiedziała, że dawniej, przed soborem, słysząc, że córka ma nieślubne dziecko, ksiądz by ją zbeształ, że jest złą matką i kazałby jej wyrzucić córkę z domu. Teraz ksiądz ją zapyta, czy wystarczająco kocha tego wnuka. Bo jemu się miłość należy. Może ojciec nie poświęca mu wystarczającej uwagi? Więc babcia powinna być cała dla niego. I to jest dla niej zmiana soborowa. W wielu dziedzinach Kościół dokonał zmiany o wielkim, radosnym znaczeniu. Niejedno z tego, co papież Franciszek usiłuje ostrożnie pokazać, odegrać, zaprezentować, opowiedzieć w przypowieści, jest zalążkiem zmiany. On nad nią pracuje. Bardzo powoli i ostrożnie. Nie wiadomo tylko, ile zdąży zrobić.

O homoseksualistach mówi, że „nie powinni być dyskryminowani, powinni być traktowani z szacunkiem”. I podkreśla, że należą im się przeprosiny ze strony chrześcijan.

Mówi też, że trzeba pracować nad tym, by ludzie, którzy pod jakimkolwiek względem nie stosują się w pełni do reguł, mogli być obecni we wspólnotach związanych z Kościołem, w parafiach. Aby mieli możliwość służyć tak, jak chcą i potrafi ą. I aby ich służba była nie tylko akceptowana, ale też doceniana. To bardzo dobra droga, ale jednocześnie trudna. Terapia szokowa w Kościele się nie uda. Trzeba pracować na uzdatnianiem ludzi do przyjmowania błogosławionych zmian.

Jak?

Myślę, że niezwykle ważne jest podejście do posłuszeństwa w Kościele. Niewiele się o tym mówi. Posłuszeństwo Bogu to co innego niż podporządkowanie się jakiejś osobie. Chrześcijanin nie może się zwolnić z wolności sumienia, jakie posiada. Tylko to, co przez swoje sumienie przepuści, jest uświęcone. Nie może swojego wodza, lidera czy księdza obciążyć odpowiedzialnością za siebie. Nikomu nie należy powierzać swojego sumienia, ono jest niezbywalne. Jak prawa człowieka. Takie wychowanie musi się odbywać w kościele.

Z ust księży często słychać słowa o tym, że homoseksualiści grzeszą. Arcybiskup Jędraszewski powiedział „Kościół nie zabrania miłości, nie zabrania osobom homoseksualnym kochać. Mogą kochać, ale nie osoby tej samej płci”.

Grzechem nie jest sama orientacja, ale czyny się z niej wywodzące traktowane są już jako naruszenie prawa. Myślę, że to przekonanie może ulec nowemu namysłowi. Bądźmy dorośli i nie ustawiajmy sobie życia w kategorii grzechów, grzeszków i grzeszydeł. Lepiej jest myśleć, czy coś jest w porządku, czy nie. To sumienie ma być wyznacznikiem decyzji życiowych chrześcijanina. Nikt nie może wyręczyć sumienia drugiego człowieka. Można sumienie oświecić, ale to nie jest automat. Chodzi o to, czy trzymasz się Tory i Ewangelii w jej duchu. Czy jesteś wierny złożonej obietnicy. Tej, którą złożyli rodzice chrzestni, a każdy dorastający chrześcijanin podtrzymuje i powtarza. Inaczej grozi ci syndrom „Hulaj duszo, piekła nie ma”. Ja też uważam, że raczej piekła nie ma, ale to nie oznacza, że można z czystym sumieniem hulać. Nawet ci bardzo tradycyjnie wierzący chrześcijanie znają ten syndrom. Jak już nie poszło się do kościoła, to można też zrugać małżonka, dziecku przyłożyć i coś gwizdnąć z ogrodu sąsiada, bo i tak jestem grzesznikiem. To jest niebezpieczne.

Czyli twoim zdaniem seks w monogamicznych związkach homoseksualnych, który jest w zgodzie z sumieniem osób w tym związku, nie jest grzechem?

Odsyłam do tego, co już powiedziałam o sumieniu. Sprawa „grzeszę czy nie” jest sprawą sumienia. Każdy rozstrzyga sam. Ale jeśli pyta innych, to moja odpowiedź jest taka, że nie ma tu „pola do grzechu”. W każdym razie nie bardziej niż w każdej międzyludzkiej relacji. Niełatwo ją utrzymać w wolności od egoizmu.

Powiedziałaś, że uważasz, że piekła raczej nie ma. Co powstrzymuje chrześcijan, skoro nie wizja ognia piekielnego?

Jest olbrzymi teren, na którym człowiek czy L czy B czy G czy T czy X czy Y, bywa odpowiedzialny za krzywdę drugiego człowieka. Poprzez marnotrawienie miłości, brak wierności, hodowanie egocentryzmu czy egoizmu. Można tu podać przykład seksu, który jest wyrazem miłości w związkach ludzi o orientacji homoseksualnej czy w tej czy innej wersji. I seks powinien być wyrazem miłości. O osobach nieheteroseksualnych narosło tu wiele stereotypów, ale oczywiście oni też potrafią nad swoimi związkami pracować, czuwać. Trzeba to pokazywać. W scholastyce jest takie twierdzenie, że jeśli coś jest, to znaczy, że jest możliwe. Tylko trzeba stwierdzić, że to jest!

Brak możliwości zawarcia małżeństwa to utrudnia.

Tak, mam świadomość, że nad związkami homoseksualnymi nie czuwa taki twardy mus, jak nad małżeństwami zawartymi w Kościele. Chociaż te zawarte w Kościele niekoniecznie lepiej się trzymają. Łatwiej jest, jak są jakieś zewnętrzne reguły, na których można się oprzeć. Jak na jakiejś fajnej drabinie, po której można się potem wspinać.

Znasz homoseksualistów chodzących do kościoła co niedzielę. I radzą sobie.

Mają swoje lata, niech sami opowiedzą! (śmiech) To właśnie oni mogą ukształtować zmianę w Kościele. Mam nadzieję, że im się uda. Szkoda by było, gdyby się wykruszyli albo gdyby ich wykruszono.

A co z rolą reszty wierzących w tym procesie?

Może być ogromna. Mogą wesprzeć ich na tysiąc różnych sposobów. Przede wszystkim unikając separowania ich i zapraszając do wspólnej praktyki. Duża rola w tym księży, którzy też muszą się zdobyć na odwagę. Muszą nauczyć tych, którzy przestrzegają wszystkich nakazów, akceptacji bliźnich. Jezus serio miał na myśli to, co powiedział: „Przyjdźcie do mnie wszyscy”. Wszyscy! Zwłaszcza ci, którzy jesteście obciążeni, wykluczeni, nieakceptowani.

To byli jego ulubieńcy.

Oczywiście.

Czy nie łatwiej uciec do innego Kościoła? Kazimierz Bem jest gejem i pastorem. Inny świat w porównaniu np. z ks. Oko.

Zmiana kościoła jest lepszym wyjściem niż skazanie się na samotność w kontakcie z Ewangelią. Ale nie umiałabym doradzić, kiedy warto jest czekać i korzystać z katakumbalnych form obecności, a kiedy lepszym rozwiązaniem jest znalezienie sakramentów i nauki w Kościele, który bardziej jest podatny na zmiany. To jest roztropnościowa decyzja. Mówiąc to, zdaję sobie sprawę, że zaraz rozlegną się zgorszone głosy, że zbawienie jest tylko w jednym Kościele. Ja też w to wierzę. Ale ponad podziałami historycznymi Chrystus ma swój Kościół, który trwa, jak również wierzę, we wszystkich kościołach na miarę wierności tego, żeby przekazywały Ewangelię w całości. Wierzę, że ten Kościół trwa w Kościele rzymskim, ale ta wiara nie polega na przekonaniu, że nie trwa w innych kościołach i wspólnotach. W przyszłym roku mija 500 lat od reformacji.

W twoim pokoleniu otwartość nie jest powszechna. Jaką masz drogę za sobą?

Długo by o tym mówić. I mogłoby wyjść niemądrze. Zasadniczą rolę w tym, że mogłam się ustawić po jednej ze stron było i jest gruntowne przekonanie, że zmiany muszą zachodzić. Nauczyłam się tego, studiując teologię. Zmian było już wiele, bardzo daleko i głęboko sięgających. Wobec tego ja się zmiany nie boję. Wiedzy teologicznej często brak. Tak samo jak świadectw odważnego myślenia.

Gdzieś się zgubiło to miłosierdzie.

W Polsce znamy dobrze modlitwę „Ojcze nasz”. Tam jest taki fragment: „I odpuść nam nasze winy, jak i my odpuszczamy naszym winowajcom”. Ryzykowna deklaracja. Bo jak my nie odpuścimy innym, to i nam nie odpuszczą. No i cześć.

Zaangażowałaś się w akcję „Przekażmy sobie znak pokoju” Kampanii przeciw Homofobii, Wiary i Tęczy oraz Tolerado. Myślisz, że ta akcja pomoże?

Tak, ale bez naiwnego przekonania, że zaraz, pojutrze, a najlepiej dziś przyniesie pozytywny skutek. Ale warto siać. Ktoś to przeżyje, zauważy, pocieszy się tym. Jak wiara nie ma się oddzielić od tęczy, a tęcza od wiary, to trzeba coś zrobić. Tak myślałam, że ci się to nie spodoba.

Po prostu chciałabym, aby prawdziwe dobre zmiany zachodziły szybciej.

Skutkiem zbyt szybkiej zmiany odpowiadającej moim czy Twoim potrzebom może być fakt, że zostawimy część wycieczki z tyłu. A zostawanie z tyłu na wycieczce to jedna z najgorszych rzeczy, jaka może się wydarzyć. Struktura wycieczki musi być stworzona odpowiedzialnie. Niech idzie do przodu, ale niech ktoś pilnuje, aby nikt się z tyłu nie zgubił. Bo ci z tyłu poczują się rozgoryczeni i zdradzeni. A jednocześnie trzeba uważać, aby nie tamować napływu zmian.

Halina Bortnowska (ur. 1931) – teolożka, filozofka, publicystka, wieloletnia członkini redakcji katolickiego czasopisma „Znak”, współzałożycielka Helsińskiej Fundacji Praw człowieka, obecnie członkini Rady Fundacji. We wrześniu br. wzięła udział w akcji Kampanii Przeciw Homofobii, Wiary i Tęczy oraz Stowarzyszenia Tolerado „Przekażmy sobie znak pokoju”, nagrała filmik (do obejrzenia na youtube), na którym mówi m.in. „Miłość, która łączy ludzi tej samej płci, może być równie prawdziwa, co miłość kobiety i mężczyzny. I z równie wielką siłą potrzebuje wyrazu, także wyrazu w postaci cielesnej.”

Tekst z nr 63 / 9-10 2016.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.