Z DOMINIKIEM KUCEM, pomysłodawcą Rankingu Szkół Przyjaznych LGBTQ+, aktywistą Fundacji GrowSPACE, rozmawia Monika „Pacyfka” Tichy. Współpraca: Mariusz Kurc

W połowie kwietnia ty i twój zespół opublikujecie wyniki najnowszego Rankingu Szkół Przyjaznych LGBTQ+. To już szósta edycja. Jakie były początki?

Pierwszy ranking w 2018 r. zrobiłem tylko w Warszawie. Większość pracy zrobiłem sam, pomogło mi kilka osób. Teraz akcja ma zaawansowaną metodologię i jest ogólnopolska; w poprzedniej edycji (2023) zebraliśmy oceny od prawie 20 tysięcy osób uczniowskich z ponad 2 tysięcy szkół. Zwycięzcą zostało liceum „Collegium Gedanense” w Gdańsku, a po nim na podium znalazły się licea warszawskie – „Bednarska” i „Śniadecki”.

Ile osób przygotowuje ten bieżący ranking?

Łącznie około 70. Core-team to 10 osób, które siedzą w rankingu cały czas, reszta ogarnia mniejsze rzeczy: technologię, grafi kę, social media. Mamy po jednej osobie koordynującej w każdym regionie, bo chcemy oczywiście wychodzić poza Warszawę, Poznań czy Wrocław. Mamy też 35 osób wolontariackich.

Obecna edycja to pierwsza, ktora ma wsparcie ministry edukacji narodowej, ministry równości i rzeczniczki praw dziecka.

W 2018 r. nawet mi się nie śniło, że trzy instytucje rządowe zechcą się zaangażować w ranking. Tak, jestem bardzo szczęśliwy, że ten projekt nie jest już partyzantką, ale przeciwnie: wchodzi systemowo do polskiej oświaty. I zresztą to pokazuje, że jest on potrzebny. W pewnym sensie przewrotnie, bo ten ranking jakby odwraca role – to szkoły zabiegają o młodzież i ścigają się o miejsce w rankingu – bo to szkoły mają być dla młodzieży, a nie na odwrót. Zaangażowanie ministerstw i na skutek tego kuratoriów, które zachęcały władze szkół do uczestniczenia w rankingu, spowodowało wielką zmianę w zasięgach badania. Już w tej chwili (a rozmawiamy pod koniec marca – przyp. red.) mamy więcej odpowiedzi niż kiedykolwiek, będzie nowy rekord. Nie spodziewam się jednak, by oceny były znacznie wyższe niż rok temu. Zmiana polityczna jest bardzo pozytywna, ale zmiany społeczne następują wolniej. Nie ma już efektu mrożącego Czarnka, ale nie powoduje to, by ze szkół z dnia na dzień zniknęłya przemoc, homo-, bi- czy transfobia. Potrzebne są też działania instytucjonalne otwarcie wspierające młode osoby LGBTQ+.

A jeszcze kilka miesięcy temu rzecznik praw dziecka i minister edukacji narodowej grzmieli, że będą kontrolować te szkoły, ktore osiągnęły dobre wyniki w rankingu.

Padły takie wypowiedzi i były bardzo krzywdzące dla zaangażowanych szkół. Gdy poprzedni rzecznik praw dziecka ogłosił zamiar kontroli szkół z rankingu, wywołało to ogromne poruszenie. Niestety kontrole odbywały się wyrywkowo w niektórych szkołach i dotyczyły domniemanego zatrudniania przestępców seksualnych w szkołach przyjaznych LGBTQ+. To była bardzo szkodliwa narracja.

Jaka jest w ogole metodologia – jak wyłaniane są zwycięskie szkoły?

Zbieramy dane przez ankietę internetową. Pytamy w niej zarówno o ogólną ocenę przyjazności LGBTQ+, jak i o konkretne sytuacje: czy są zajęcia antydyskryminacyjne, czy słyszy się homofobiczne żarty, czy ktoś został zwyzywany lub pobity na tle homo- czy transfobicznym i jak reagowała wtedy kadra. Do oceny liczą się wyłącznie głosy osób uczniowskich aktualnie uczących się w szkole. Zbieramy też, dla celów badawczych i porównawczych, opinie absolwentów, rodziców i nauczycieli. Aby szkoła otrzymała ocenę, musi wpłynąć określona, minimalna liczba ankiet dotyczących tej szkoły.

Cały wywiad do przeczytania w najnowszym numerze „Repliki”, dostępnym w PRENUMERACIE lub jako POJEDYNCZY NUMER na naszej stronie internetowej oraz w wybranych salonach prasowych.

Z reżyserem JAKUBEM SKRZYWANKIEM, laureatem Paszportu „Polityki”, o tym, skąd wziął pomysł na śluby jednopłciowe podczas spektaklu „Spartakus. Miłość w czasach zarazy” i jak się czuje wśród tęczowych ludzi, rozmawia Monika „Pacyfka” Tichy

W twoim spektaklu „Spartakus. Miłość w czasach zarazy” jest słynna scena, w ktorej jednopłciowa para bierze ślub. Nie grają w niej aktorzy, występują prawdziwe pary, za każdym razem inna. Ślub nie ma mocy prawnej, ale ma wielką moc uczuciową. (Wiem, bo moja partnerka Nora i ja byłyśmy jedną ze „spartakusowych” par – przyp. red.). Kuba, jak wpadłeś na prosty i zarazem genialny pomysł tej sceny?

To było połączenie dwóch sytuacji. Jedna ściśle wiąże się ze „Spartakusem”. Tworzyliśmy ten spektakl, pracując z mamami nastolatków – pacjentów_ek psychiatrycznych, które opisał Janusz Schwertner w swoich reportażach; przede wszystkim z mamą transpłciowego Wiktora, który odebrał sobie życie, skacząc pod metro w 2019 r. Ta historia opisana była w głośnym reportażu zatytułowanym właśnie „Miłość w czasach zarazy”. Mamy miały dwie prośby: żeby nie pokazywać na scenie samobójstwa Wiktora – co dla mnie było dość oczywiste – oraz żeby skończyć ten spektakl z nadzieją. Wiktor pisał w swoim pamiętniku, że jego marzeniem byłoby w przyszłości wziąć ślub z Kacprem, chłopakiem, z którym był.

Przypomniałem sobie wówczas performatywny dzień cudów, który stworzyliśmy z przyjaciółmi na Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie w 2017 r. Happeningi, interwencje artystyczne, sytuacje, które w Polsce nie mogłyby się wydarzyć. Jako kolektyw „Antyteren” zrobiliśmy ślub na akademii dla tęczowej pary naszych przyjaciół. Poczuliśmy, jaką siłę ma ceremonia. Był to enactment ceremonii świeckiej, tej z USC.

Połączyły mi się w głowie te dwie sytuacje; zapytałem Janusza i mamę Wiktora, co oni na to, żeby tak się kończył ten spektakl – który wszakże w bardzo mroczny sposób opowiada o samobójstwach młodzieży queer w Polsce. Reakcja była bardzo pozytywna.

A dlaczego chciałeś, żeby to były prawdziwe pary?

Ważną częścią mojej praktyki artystycznej jest próba wychodzenia z ram teatru i przenikania go do rzeczywistości. Ślub zawierany przez aktorów nie miałby żadnej siły, byłby tylko jedną z kolejnych „scen”, a tak na deskach teatru tworzy się coś bardzo realnego, nowy prawdziwy rytuał, który może zmienić świat.

Spektakl opiera się na prawdziwych historiach bardzo młodych osob LGBT+ w kryzysach psychicznych. Dlaczego wybrałeś właśnie taki temat?

W Krakowie w 2019 r., podczas pracy nad spektaklem dokumentalnym „To my jesteśmy przyszłością” o pomijaniu głosu młodych w debacie publicznej, poznałem Martynę, osobę tęczową, która pół życia spędziła w ośrodkach opiekuńczo-wychowawczych, a pół na oddziałach psychiatrii dziecięcej. Martyna podczas pobytu w Garwolinie doświadczyła stosowanego tam przez personel systemu znęcania się i upokarzania za najmniejsze przewinienia. To ona była moją bezpośrednią inspiracją i motywacją. Z Januszem pracowaliśmy wspólnie, zbierając materiał do reportażu „Piżamki”, opisującego krzywdy pacjentów_ek na oddziałach psychiatrii dziecięcej.

Cała rozmowa do przeczytania w najnowszym numerze „Repliki”, dostępnym w PRENUMERACIE lub jako POJEDYNCZY NUMER na naszej stronie internetowej oraz w wybranych salonach prasowych.

Z malarką AGATĄ BOGACKĄ o jej ojcu chrzestnym, pisarzu Henryku Krzeczkowskim, który zmarł na AIDS w 1985 r., rozmawia Bartosz Żurawiecki

W okładkowym wywiadzie z tobą, ktory ukazał się w „Replice” (nr 106, listopad/grudzień 2023), powiedziałaś, że twój ojciec chrzestny był jedną z pierwszych osób w Polsce zmarłych na AIDS. Odszedł w roku 1985. Ten fragment szczególnie przykuł moją uwagę, bo jestem autorem książki „Ojczyzna moralnie czysta” o początkach HIV/AIDS w naszym kraju. Piszę w niej, że pierwszy w Polsce oficjalny przypadek śmierci z powodu AIDS zanotowano we wrześniu roku 1986. Musiały być jednak przypadki wcześniejsze, tyle że nieoficjalne albo nierozpoznane. Kim był twoj ojciec chrzestny?

Nazywał się Henryk Krzeczkowski.

Tłumacz, eseista, publicysta, działacz podziemnej opozycji w PRL-u. Doczekał się książki biografi cznej „Henryk” napisanej przez Wojciecha Karpińskiego. Ukazały się dwa wydania – w drugim czytamy między innymi, że Krzeczkowski, jeszcze jako Herman Gerner, został ojczymem Anny German. Poślubił bowiem w 1942 r. w Kirgizji jej matkę, Irmę Martens. Dzięki temu mogły one po wojnie przyjechać do Polski i otrzymać polskie obywatelstwo. Niewątpliwie ciekawa postać.

Miało się ukazać trzecie wydanie, oparte na dokumentach i listach przechowywanych przez partnera Henryka, Józefa Jaworskiego. Ale Karpiński niestety zmarł.

Jaworski pojawia się w „Henryku”, ale nigdzie nie jest wprost powiedziane, że był partnerem Krzeczkowskiego.

Henryk jakoś się nim nie chwalił. Moi rodzice nigdy Józefa nie poznali.

Zacznijmy od początku. Jak to się stało, że Krzeczkowski został twoim ojcem chrzestnym?

Był bliskim przyjacielem mojego dziadka, Juliusza Żuławskiego – pisarza, prezesa polskiego oddziału PEN Clubu. Poznali się dzięki Pawłowi Hertzowi, który był bardzo z naszą rodziną związany, co tydzień w sobotę bywał u nas na rodzinnych obiadach. Hertz i Krzeczkowski mieli żydowskie pochodzenie, obaj też byli homoseksualni. Prawdopodobnie poznali się w czasie wojny, w głębi Związku Radzieckiego, gdzie Hertz był więziony w łagrze.

Krzeczkowski uciekł w głąb Sowietów z rodzinnego Stanisławowa w 1941 r. po ataku Niemiec na ZSRR.

Po wojnie i powrocie do Polski Henryk pracował w wywiadzie wojskowym, z którego został zwolniony, zdaje się, za uwodzenie żołnierzy. Ale ciągnęło się za nim podejrzenie, że jest sowieckim agentem. Co ciekawe, krążyły też pogłoski, że jest agentem podwójnym, bo także brytyjskim. Świetnie znał angielski, tłumaczył książki z tego języka.

Cała rozmowa do przeczytania w najnowszym numerze „Repliki”, dostępnym w PRENUMERACIE lub jako POJEDYNCZY NUMER na naszej stronie internetowej oraz w wybranych salonach prasowych.

BRUCE LaBRUCE, kanadyjski reżyser filmowy uznawany za ojca ruchu queercore i ikonę kina LGBT+, autor pokazywanego na festiwalu w Berlinie oraz na LGBT+ Film Festival w Polsce filmu „The Visitor”. Rozmowa Mateusza Demskiego

Zacznijmy od plakatu twojego nowego filmu. Jestem jego wielkim fanem.

O, masz na myśli to wielkie dildo w kształcie Chrystusa na krzyżu? Dla mnie w tym połączeniu zawiera się cały Pier Paolo Pasolini. Gdybym miał opisać „The Visitor” jedną frazą, nazwałbym go niemal wiernym remakiem jego „Teorematu”. Jeśli się chce opowiedzieć coś o Pasolinim, wejść z nim w dialog, nie da się pominąć jego dialektyki. On sam uważał się za, uwaga, proszę się skupić i uruchomić wyobraźnię: homoseksualnego marksistę ateistę z biednego, katolickiego świata. Pytanie brzmi: jak połączyć ze sobą te sprzeczności?

Nie wyglądasz mi na katolika.

Technicznie rzecz biorąc, jestem agnostykiem. Mam jednak, podobnie jak Pasolini, ogromny katolicki fetysz. Jeśli przyjrzeć się kilku choćby żywotom świętych, to są one pełne fetyszów i fantazji czysto erotycznych. Duża część mojej pracy w ostatnich kilkunastu latach dotyczyła skrzyżowania ekstazy religijnej i seksualnej oraz tego, jak fetyszyści czczą swoje obiekty pożądania z gorliwością niemal religijną. Pewne podobieństwa są uderzające. Na przykład fetyszyści stóp traktują stopy jak obiekt kultu z liturgicznym wręcz oddaniem. Ta metafora działa też w drugą stronę. Przypomnij sobie film „Diabły” Kena Russella, w którym zakonnice czczą Boga do granic seksualnego szaleństwa – ich wiara zamienia się w wielką orgię seksualną; kobiety zdejmują krucyfi ks znad ołtarza i się nim masturbują. Na potrzeby fi lmu rozszerzyłem paletę tych motywów. Scena samobiczowania z „Teorematu” przechodzi w „Th e Visitor” w sceny samoduszenia i podwieszania ciał na hakach. W duchu nowego queerowego odczytania występuje też u nas znacznie większa płynność płciowa – postać córki jest u nas trans kobietą i zachodzi w ciążę z tytułowym gościem. Dodałem też sekwencję penetracji ze wspomnianym dildo w kształcie Chrystusa na krzyżu, co można uznać za ostateczny, najdalej posunięty symbol katolickiego fetyszyzmu i oddania się Panu. Fetysz jest w końcu wyrazem uwielbienia, a nie lekceważenia czy poniżenia.

Ciekawe, co autor by powiedział, gdyby miał okazję zobaczyć, jak z dzieła jego życia korzysta facet od hardkorowego porno. Pasolini nigdy nie nakręcił takiego filmu.

Nie, ale zawsze zastanawiało mnie, czy gdyby Pasolini nie został zamordowany, to czy jego kolejny fi lm nie byłby fi lmem porno? Pod koniec kariery szedł w tym kierunku – przy „Salo, czyli 120 dniach Sodomy” dzielił go od tego krok. Kiedyś rozmawiałem o tym z Paulem Verhoevenem i doszliśmy do wniosku, że każdy poważny fi lmowiec rozważa zrobienie czegoś w rodzaju porno. To ostateczna granica, jaką można przekroczyć w kinie.

Cała rozmowa do przeczytania w najnowszym numerze „Repliki”, dostępnym w PRENUMERACIE lub jako POJEDYNCZY NUMER na naszej stronie internetowej oraz w wybranych salonach prasowych.