MAJA HEBAN, aktywistka i publicystka LGBT, specjalnie dla „Repliki” pisze o tym, jak wygląda medyczna tranzycja m/k, czyli u transpłciowych kobiet. Zna ten proces z własnego doświadczenia

Jak wygląda tranzycja medyczna transpłciowych kobiet? Najbardziej prawdziwa odpowiedź brzmi: to zależy. Nie istnieje jedna właściwa ścieżka, bo każda osoba transpłciowa podąża swoją własną, którą pomagają wyznaczyć specjaliści. A ci, działając w systemie, który niespecjalnie odnotowuje egzystencję osób trans, mogą pozwolić sobie na swego rodzaju improwizację. Kiedy mówię o doświadczeniu transpłciowości w kontekście systemu opieki zdrowotnej, staram się pilnować, by używać słów takich jak „zazwyczaj”. Nie chciałabym wprowadzić kogoś w błąd przez swoją niewiedzę, że gdzieś w jakimś mieście jest specjalista, który akurat działa inaczej. Nie mówię tego, by straszyć. Przeciwnie – ranga specjalisty to dla lekarzy wyróżnienie, nieobca jest też osobom pracującym w tym zawodzie wymagającym stałego doskonalenia się i poszerzania kompetencji. Jest spora szansa, że trafiając do osoby poleconej, znalezionej na krążących po sieci mapkach i listach, trafi my dobrze. Chcę jednak, by wśród decydentów była pewność – osoby transpłciowe są w gabinecie lekarskim zdane na dobrą wolę i profesjonalizm osób lekarskich. Nie dowiemy się, jak wygląda tranzycja, prosząc o materiały edukacyjne u lekarza rodzinnego. Często piszą do mnie osoby, których dzieci czy znajomi wyoutowali się jako osoby transpłciowe i nie mają pojęcia, jak i gdzie zacząć. Nasze życia, czy nam się to podoba, czy nie, kręcą się wokół aptek i wizyt kontrolnych. Potrzebna jest systemowa zmiana, by osoby transpłciowe otrzymywały opiekę jako równoprawni obywatele, nie osoby z marginesu systemu.

Najpierw udowodnij, kim jesteś

Tranzycja medyczna zazwyczaj zaczyna się od diagnostyki. Piszę „zazwyczaj”, bo sama zaczęłam terapię hormonalną równocześnie z diagnostyką, a właściwie z otrzymaniem skierowania do psychologa, który diagnostykę miał u mnie przeprowadzić. Było to ponad 11 lat temu, więc naturalnie mogło się to zmienić – już wtedy zresztą była to raczej specyfika konkretnego lekarza. Przyjmijmy zatem, że otrzymanie „papierka” to warunek konieczny, by zdobyć pierwszą receptę. Zajmie się tym psycholog, do którego lekarz prowadzący – seksuolog – wyśle. Można próbować diagnozę ogarnąć na własną rękę, by do seksuologa udać się już z opinią psychologiczną, jednak warto założyć, że dany specjalista ma „swojego” psychologa, którego ocenie ufa najbardziej i z którym blisko współpracuje. Należy też przygotować się na rozgrzebywanie całej historii życia oraz wiele wizyt. Nie ma co też się łudzić, że tak otrzymana opinia będzie potem wykorzystana w sądzie – raczej pojawi się dodatkowy, spory koszt powołania biegłego, który ponownie przejdzie z nami przez całą biografię. Piszę o tym wszystkim, by uczulić na prosty fakt: rozpoczęcie tranzycji to inwestycja czasu, kosztów i energii. Ci, którzy korektę płci uważają za fanaberię czy lekką decyzję, jaką można omyłkowo i szybko podjąć, mylą się niezwykle głęboko. Proces diagnostyki, jego wymagania i absurdy (np. kosztowne, a jednocześnie zupełnie nieprzydatne badania na oznaczenie kariotypu) doskonale opisane są na stronie tranzycja.pl, którą serdecznie polecam jako źródło informacji. Po otrzymaniu diagnozy i pierwszej recepty zaczyna się terapia hormonalna i wszystkie z tym związane skutki uboczne, takie jak występowanie dziur w portfelu. Jako że transpłciowe kobiety dopiero zaczynające terapię mają PESEL przypisany do płci męskiej, nie przysługuje im refundacja. Estradiol, czyli główny hormon, który przyjmują transpłciowe kobiety, nie jest wyjątkowo drogi, jednak antyandrogeny, czyli leki hamujące produkcję testosteronu, już owszem – a przynajmniej w jednym konkretnym wydaniu. Przeglądając fora, z ulgą natrafi łam na informacje, że osoby przyjmujące antyandrogenowy lek Androcur – czyli octan cyproteronu, który według badań w większych dawkach może zwiększać ryzyko występowania oponiaków – obecnie dzielą tabletki na kilka części. Kiedy sama zaczynałam terapię, przyjmowałam tabletki w całości, za ich miesięczny zapas płacąc ponad 100 złotych. To pokazuje, jak zmienia się wiedza na temat transpłciowości i jak wiele zależy od danego specjalisty.

Niebieskie tabletki na kobiecość

Jak wspomniałam, najważniejszym hormonem przyjmowanym przez transpłciowe kobiety jest estradiol. To on, w połączeniu ze spadkiem poziomu testosteronu we krwi, sprawia, że rosną piersi, a skóra staje się bardziej miękka i mniej tłusta. Zmienia się rozłożenie tkanki tłuszczowej, maleje objętość tkanki mięśniowej i gęstość tkanki kostnej. W obrębie bioder, ud czy twarzy to subtelne zmiany, ale zdecydowanie do wyłapania, jeśli porówna się zdjęcia przed i po. Bardziej rzucają się w oczy piersi, które rosną pod wpływem hormonów – aczkolwiek tylko do pewnego stopnia. Szczupłe kobiety raczej nie powinny nastawiać się na naturalny rozmiar większy niż C. Zmianie ulega także owłosienie. Jeśli tranzycję udało się rozpocząć przed pojawieniem się łysienia, linia włosów zostanie już na swoim miejscu i typowe dla cispłciowych mężczyzn zakola raczej się nie pojawią. Nie liczyłabym jednak na to, że jeśli linia włosów już zdążyła się cofnąć, na jej miejscu wyrosną nowe włoski. Owłosienie na ciele również ulega redukcji w zadziwiający niemalże sposób. Nigdy nie byłam szczególnie owłosiona, ale miałam nieco ciemnych włosów na brzuchu i klatce piersiowej. Co się z nimi stało? Nie wiem, czy zniknęły, czy tylko stały się miękkie i jasne, ale po jakimś czasie przyjmowania hormonów i okazjonalnej depilacji domowymi metodami po prostu przestały być widoczne. W przypadku silnego owłosienia konieczne mogą być jednak bardziej drastyczne ingerencje. Nieco inaczej sprawa wygląda z zarostem. Coś, co oprócz diagnostyki osoby transkobiece powinny wziąć pod uwagę, to ewentualne przeprowadzenie laserowego usunięcia zarostu jeszcze przed rozpoczęciem przyjmowania hormonów lub jednocześnie z pierwszymi lekami. To ważne, bo przyjmowanie estrogenu sprawia, że zarost jaśnieje. Laser jest skuteczny jedynie na ciemnych włosach, więc zbyt długie zwlekanie z przeprowadzeniem depilacji może doprowadzić do tego, że skuteczna będzie już wyłącznie droższa i bardziej czasochłonna elektroliza. Nieusunięty na trwałe ciemny zarost zmieni się w jaśniejsze, ale nadal twarde i kłujące włoski. Pod wpływem zmian hormonalnych zmniejsza się libido, kurczą się jądra, a spontaniczne erekcje stają się znacznie rzadsze. Część z tych zmian jest nieodwracalna – terapia estradiolem rzeczywiście może prowadzić u osób transżeńskch do bezpłodności, a jeśli pojawią się piersi, nie znikną one po przerwaniu terapii. Niektóre z tych zmian, zwłaszcza tych najbardziej oczywistych wizualnie, to kwestia miesięcy. W pewnym stopniu ciało zmienia się natomiast przez lata w znacznie wolniejszym tempie. Choć razem z estradiolem przyjmuje się najczęściej leki antyandrogenowe, by jak najmocniej zablokować wpływ testosteronu na ciało, estradiol sam w sobie działa jako bloker testosteronu. Połączenie z antyandrogenem pozwala uniknąć zbyt wysokich dawek, które mogłyby dawać niepożądane efekty uboczne. Ponownie – jest to niejako pole do eksperymentów i zapewne z czasem pojawiać się będą nowe propozycje optymalnych konfiguracji. Tym bardziej ważne jest, by konsultować dawki z lekarzami. Niektóre transpłciowe kobiety przyjmują również progesteron, który według niektórych źródeł ma mieć wspomagające działanie w procesie feminizacji wyglądu. Przypisuje mu się te właściwości zwłaszcza w kwestii rozmiaru i kształtu piersi, jednak wielu specjalistów po prostu go nie stosuje. Estradiol występuje w formie tabletek, żelu, plastrów i zastrzyków.

Drogie Media: „Operacja zmiany płci” nie istnieje

Aspektem tranzycji, który nieprzerwanie fascynuje i interesuje ludzi, są operacje. To trudny temat, bo jeszcze bardziej niż w przypadku terapii hormonalnej łączy się z ograniczonymi możliwościami – zarówno w przypadku finansowych możliwości poszczególnych osób transpłciowych, jak i medycyny jako takiej. Zacznijmy przede wszystkim od tego, że nie tylko waginoplastyką kobiety trans żyją. Niewiele warte są opowieści o mitycznych „operacjach zmiany płci”, które pojawiają się w popkulturze jako czarodziejskie zabiegi zamykające na zawsze rozdział „transpłciowość” w życiu osób trans. Nie są też operacje czymś, czego wszystkie osoby transpłciowe po prostu chcą. Niektóre z nich zwyczajnie akceptują swoje genitalia czy rysy twarzy i nie postrzegają ich jako czegoś, co decyduje o ich płci. Inne boją się operacji i możliwego rozczarowania efektami, które mogą być trudne do przewidzenia. Nie sposób nie wspomnieć też o kosztach operacji, które trzeba liczyć w dziesiątkach tysięcy złotych, jeśli nie dolarów, w przypadku zabiegów zagranicznych. Oczywiście nie ma tutaj mowy o żadnym wsparciu ze strony państwa.

Co operują kobiety transpłciowe?

Twarz, jeżeli potrzebują, by ich rysy były bardziej delikatne. Tak zwana „feminizacja twarzy” (popularny anglojęzyczny skrót to FFS od „facial feminization surgery”) obejmuje np. operację nosa, wygładzenie i podniesienie łuku brwiowego, redukcję podbródka, obniżenie linii włosów. Tego typu zabiegi są drogie niezależnie od płci, więc pełny zestaw ingerujący w różne punkty twarzy to koszt przynajmniej kilkudziesięciu tysięcy złotych. Genitalia, jeśli mają taką potrzebę (trzeci raz nie będę tego pisać – ustalmy, że to potrzeby osób trans powinny wyznaczać, czego się podejmują w kontekście tranzycji). Wytworzenie pochwy nazywamy waginoplastyką i jedna z metod polega na tym, że dokonuje się inwersji prącia, ze skóry tworzy kanał pochwy i wargi sromowe, a z części żołędzia formuje się łechtaczkę. Głębokość takiej waginy uzależniona jest w pewnym stopniu od wielkości penisa. Alternatywną metodą jest waginoplastyka sigmoidalna, czyli pobranie części jelita, by z niego utworzyć pochwę. Pochwa transpłciowej kobiety, nazywana czasem „neowaginą”, częściowo się nawilża, jednak stosunek pochwowy wymaga używania lubrykantu. Cewka moczowa jest umiejscowiona nad otworem pochwowym, nad nią zaś znajduje się wytworzona chirurgicznie łechtaczka. Jak można się domyślić, od umiejętności chirurga zależy tutaj naprawdę wiele. Efekty wizualne mogą się różnić, podobnie jak poziom czucia. Trzeba jednak nadmienić, że pozostawienie zakończeń nerwowych i użycie ich do wytworzenia łechtaczki sprawia, że orgazmy powinny być łatwe do osiągnięcia i przyjemne (daję swój atest i pozdrawiam). Okres przynajmniej kilku miesięcy po operacji to czas obowiązkowego używania dilatorów, czyli prostych, dostępnych w kilku rozmiarach narzędzi do rozciągania pochwy. Ponieważ neowagina wytworzona jest operacyjnie, w procesie leczniczym może się obkurczać, czemu przeciwdziała się właśnie użyciem dilatorów. Chciałabym tutaj zrobić lekką dygresję, by zaznaczyć dwie rzeczy. Po pierwsze, transpłciowe kobiety mogą bez problemu czerpać przyjemność z seksu analnego, jeśli chcą penetracji. Nie warto nadmiernie dużo uwagi poświęcać rozmyślaniom o penisach transpłciowych kobiet ani o tym, co z tymi penisami robią, jeśli mają partnerki lub partnerów. Waginoplastyka jest dostępna dla kobiet po ustaleniu płci metrykalnej, co wyklucza te kobiety, które są żonate i w świetle polskiego prawa nie mogą skorygować płci, dopóki pozostają w związku małżeńskim. Koszt operacji to z kolei kilkadziesiąt tysięcy złotych, co jest dodatkowym blokerem i może oznaczać lata mozolnego odkładania każdego grosza. Wiele osób też najzwyczajniej w świecie boi się niezadowolenia z efektów, a ma co się oszukiwać, że każda operacja kończy się fantastycznym sukcesem i nikt jej nigdy nie żałuje. Powody, dla których osoby mogą nie chcieć ingerować chirurgicznie w swoje genitalia, można mnożyć, dlatego po prostu nie interesujmy się tym, co inni mają w majtkach, jeśli nie jesteśmy z nimi w relacji seksualnej lub lekarskiej. Wypytywanie ludzi o plany tego typu jest nie tylko niegrzeczne, ale też wzmacnia dysforię i dyskomfort u kobiet, które waginoplastyki bardzo chcą, ale z rozmaitych przyczyn nie mogą sobie na nią pozwolić. Po drugie, waginoplastyka nie jest bynajmniej operacją, której podejmują się wyłącznie kobiety transpłciowe. Cispłciowe kobiety (np. z zespołem MRKH) również mogą potrzebować chirurgicznego wytworzenia pochwy. Osoby, które wyszydzają neowaginy, mówiąc, że są zrobione z jelita (jakbyśmy wszyscy nie mieli jelit) i sklepiają się jak otwarte rany, szydzą nie tylko z transpłciowych kobiet. To zabawne, że niektórzy robią to w imię „walki o prawa kobiet”. Tak, to jest o TERF-ach. Zabiegami, które również są popularne wśród transpłciowych kobiet, są też powiększenie piersi i usunięcie (spiłowanie) jabłka Adama. To drugie możliwe jest kosztem kilku tysięcy złotych i może istotnie pomóc w walce z dysforią. Powiększanie piersi jest z kolei szalenie popularne niezależnie od tożsamości płciowej kobiet i jest tematem tak społecznie skomplikowanym, że nie chcę go za bardzo rozwijać. Warto jedynie wspomnieć, że podobnie jak w przypadku np. operacji nosa jest to zabieg, który niekonieczne wymaga specjalizacji w zajmowaniu się osobami trans. Możliwa jest też orchiektomia, czyli usunięcie jąder. Nie jest to jednak zalecany zabieg dla kobiet, które chcą ostatecznie poddać się waginoplastyce, ponieważ doprowadzi on do zmniejszenia ilości materiału do pracy dla przyszłego chirurga. Rzadkim rodzajem operacji jest ingerencja w struny głosowe, co może złagodzić głos i podnieść jego ton. Nie potrafię powiedzieć, czy tego typu operacje są przeprowadzane w kraju, co na pewno mówi nieco o ich niszowości.

Polski znak jakości

Kiedy przechodziłam operację „cipkoplastyki”, jak ją nazywam, zapłaciłam za nią 14,5 tysiąca złotych, w dużej mierze z pomocą dziadków. Operacja odbyła się w Gdańsku. Mój zabieg miał miejsce 8 lat temu i wszystkie informacje o nim znalazłam na specjalnym forum, bez którego nie miałabym pojęcia, że jest w Polsce możliwość przeprowadzenia waginoplastyki. Pielęgniarki w szpitalu plotkowały o transpłciowych pacjentkach, a kobieta, która leżała ze mną w pokoju, narzekała w rozmowie telefonicznej na moje towarzystwo. Podczas jednej z kontroli na fotelu ginekologicznym lekarz zaprosił do sali kolegę, żeby pokazać mu efekty swojej pracy. Dziś transpłciowe Polki mogą operować się w Warszawie i Krakowie, chociaż za znacznie większe pieniądze niż ja w 2013 r. O korekcie płci w jednej z warszawskich klinik można normalnie, po ludzku przeczytać na ich stronie – jakby operowanie transpłciowych osób nie było mrocznym, wstydliwym sekretem. Chętnie za kolejne 8 lat napiszę aktualizację. Oby pozytywną.

Tekst z nr 93 / 9-10 2021.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.

Z ADĄ ROZEWICZ, lekarką z Rudy Śląskiej, o jej transpłciowości, o depresjach, o procesie tranzycji, o pacjentach, którzy pamiętają ją jako lekarza, a także o synu, z którym prowadzi poradnię i o tym, jak cudownie jest być kobietą, rozmawia Mariusz Kurc

Pani Ado, kiedy zdecydowała się pani na tranzycję?

Trudno na to pytanie krótko odpowiedzieć, bo to nie jest jedno zdarzenie, lecz proces. Formalnie – czyli kiedy stałam się kobietą w oczach prawa? Czy kiedy operacyjnie? Czy może kiedy sama doszłam do tego, że jestem kobietą i – co jeszcze ważniejsze – kiedy to zaakceptowałam – a więc kiedy tranzycja dokonała się w mojej psychice? Czy jeszcze co innego: kiedy odważyłam się na funkcjonowanie jako kobieta na zewnątrz? Do każdej z tych decyzji dojrzewałam. Więc co pan chce wiedzieć?

Wszystko.

(śmiech)

Nie wiem… Zacznijmy od tej prawnej.

Trzy lata temu.

Wcześniej…

Przez długi czas nie rozumiałam, co się dzieje. Potem, powiedzmy sobie, to jest tak trudne, że człowiek wypiera. Było dużo samooszukiwania się. Lata całe. Ale nie cynicznie – szczerze wierzyłam, że dam radę, że wytrzymam, że jestem w stanie tę kobietę w sobie stłumić. Zwłaszcza, że miałam poukładane życie osobiste i zawodowe.

Jest pani od ponad 27 lat lekarką w Rudzie Śląskiej. Kiedyś była pani dla pacjentów lekarzem, teraz lekarką – ale o pacjentów zapytam później.

Ok. Pochodzę z Bytomia, ale tak, całe moje życie zawodowe jest związane z Rudą Śląską. Dziś, gdy patrzę na moją tranzycję z perspektywy, widzę, że bariery zaczęły puszczać, gdy mój syn skończył 18 lat. Znów: nie było to wykalkulowane. Musiałam mieć jakieś poczucie obowiązku, nie wiem, by być ojcem dla syna póki on nie jest pełnoletni? Jednak wtedy tak tego nie rozpatrywałam. Chciałabym też podkreślić: absolutnie nie myślę krytycznie o tych osobach transpłciowych, które decydują się na tranzycję, mając małe dzieci. Każdy ma swój czas, swoje tempo, swoją wytrzymałość. U mnie akurat było tak, że wejście syna w dorosłość miało znaczenie, choć wcześniej wcale nie myślałam: „Poświęcę się dla syna, a jak on wyfrunie z gniazda, to zacznę być sobą”. Nie. To musiało być gdzieś w podświadomości zakodowane. Wie pan, gdyby się okazało, że dla syna własną głowę pod gilotynę trzeba kłaść, to bym położyła bez wahania – może to właśnie ta siła wzbraniała mnie przed tranzycją.

Zapytam o początek, o jakiś pierwszy znak. Przez długi czas była pani mężczyzną w oczach innych – ale pewnie nie w swoich własnych, tak?

O, dobrze postawione pytanie: „w oczach innych”. Właśnie. Bo jak niektórzy mnie pytają: „A gdy była pani jeszcze mężczyzną…?”, to zaraz odpowiadam: „Nie, ja nigdy nie byłam mężczyzną”. Funkcjonowałam jako mężczyzna, ludzie widzieli we mnie mężczyznę, ale ja sama… Przypomina mi się taka chwila. Podstawówka, ferie zimowe, mogłam mieć ze 12 lat, siedzę sama w domu, spojrzałam w lustro i zobaczyłam pod nosem, już nie wiem, czy to był jeden włosek czy kilka – w każdym razie coś mi się tam sypnęło, „wąs mi się rzucił”, jak mówią. Nie tylko żadnej radości z tego nie odczułam, ale wie pan, co zrobiłam? Poleciałam do szafy i ubrałam się w ciuchy mamy. Silnie to zapamiętałam, podświadomość chyba znów działała.

Ja sobie przypominam, że czekałem, aż włosy mi się pojawią w różnych miejscach.

Ja wręcz przeciwnie. Tylko potem nastąpiło silne wyparcie tej mojej kobiecości, niezliczone próby niemyślenia o „tym”. Jednocześnie miałam jak najbardziej zwykłe, stereotypowe wręcz plany życiowe – chciałam mieć dom, rodzinę, dzieci. Bardzo proste spojrzenie na świat. Miałam 19 lat, gdy poznałam moją partnerkę, ona miała 17.

Mamę pani syna?

Tak. I zawsze już tylko ona była.

Nie było ślubu?

Oczywiście, że był. Mówię „partnerka”, a nie „była żona”, bo to by tak brzmiało, jakbyśmy były małżeństwem jednopłciowym. Proszę źle nie zrozumieć: jestem za tym, by małżeństwa jednopłciowe w Polsce były, ale na razie nie ma. Jesteśmy po rozwodzie. Obecnie ona jest dla mnie niczym siostra, najbliższa przyjaciółka, jest dla mnie bardzo ważna. Nasze relacje się zmieniły – są „siostrzane”.

Wrócę jeszcze do przeszłości. Na studiach medycznych otrzymała pani jakąś wiedzę o transpłciowości?

Żadnej. Nic. Chyba że coś było i wyparłam. Nie wiem, jak jest teraz. Uwiesiłam się na mojej partnerce – emocjonalnie, duchowo. Czerpałam z niej garściami. To była ta najbliższa forma kobiecości mi dostępna. Z jednej strony na zewnątrz całkiem dobrze funkcjonowałam, z drugiej strony wciąż miałam myśli samobójcze i napadowe depresje. Bo przecież jest bezradność. Co z „tym” zrobić? Przy czym nie uświadamiałam sobie, że przyczyną depresji jest walka, jaką toczę sama z sobą, transpłciowość. Wyszukiwałam inne przyczyny i święcie w nie wierzyłam. A gdy transpłciowość zaakceptowałam, to depresje minęły jak ręką odjął.

Kiedy pani zaakceptowała?

Kilkanaście lat temu. Tylko proszę nie mylić: zaakceptowanie transpłciowości a decyzja o tranzycji to dwie rożne kwestie.

Pewnie znów długi proces.

U mnie – długi. Ale akurat co do tej akceptacji, to pozostał mi w pamięci jeden moment: jadę samochodem po którejś tam z kolei depresji i nagle jakby mi się w głowie coś ustawiło, jakby rozrzucone puzzle w całość się zeszły – jasna myśl: „Jestem kobietą. Jak fajnie. Jak cudownie!”. To był koniec walki. Poczułam się bardzo szczęśliwa. Zrobiłam najważniejszy coming out w życiu – przed samą sobą. Natomiast wyjście z tym do ludzi to inna bajka. Powoli, stopniowo, bez żadnych radykalnych kroków. Byłam jak taki czajnik, w którym ta kobiecość buzuje, ciśnienie rośnie – i czasem nie można wytrzymać już – bucha, kipi. I wtedy zakładałam bransoletkę. Pragnęłam nie być „deformowana”, chciałam, by inni zobaczyli we mnie kobietę. Taka choćby najmniejsza namiastka kobiecości pozwalała na wytchnienie. Jak ja zazdrościłam innym kobietom babskich problemów! Potem znów ciśnienie rosło i gdy czajnik buchał, to dwie bransoletki. I pójść tak do pracy. Spodnie, ale nie takie do końca męskie. Znów trochę ulgi, a potem od nowa – i więcej. Bransoletki i lekki makijaż. Cóż, nie można udawać, że to się nie dzieje – najbliżsi też nie są w stanie udawać, że nie zauważają. Rozmowa z żoną. Ona zaczęła, wyczuła mnie. Powiedziałam. Zaakceptowała. Przyznałam, że nic z „tym” nie zrobię nie tylko dlatego, że się nie da z „tym” nic zrobić, ale też po prostu nie chcę – jestem kobietą. Tak funkcjonowałyśmy kilka lat, wewnętrznie, psychicznie kobieta, a na zewnątrz – jako mężczyzna. To był bardzo ważny okres dla mnie – budowałam swoją kobiecą osobowość. Myślałam, że damy radę i tak już będzie – ale w końcu nas obie to przerosło. Bo się bujałyśmy – tak źle i tak niedobrze. Więc nastąpił moment krytyczny – moja wyprowadzka. Jak się już rozwala stare życie, to nie można stać w miejscu, trzeba iść do przodu z nowym. Ona przecież koniec końców nie szukała kobiety na wspólne życie. Jesteśmy dziś, jak mówiłam, w dobrej relacji, przyjaźnimy się.

A syn jak zareagował?

Długa rozmowa. Pojechał też do naszego kuzyna, psychiatry do Londynu na drugą rozmowę. Zaakceptował. Na rozprawie robił za moich rodziców i powiedział…

Na rozprawie o uznanie, że jest pani kobietą, tak?

Tak. Bo moi rodzice już nie żyją.

Mamy taki absurdalny system, że trzeba pozwać własnych rodziców o to, że wpisali niewłaściwą płeć do aktu urodzenia. A jeśli rodzice nie żyją, to ktoś musi ich zastąpić, mogą to być nawet pracownicy sądu.

A u mnie to był syn, który powiedział: „Nieważne, czy rodzic jest kobietą czy mężczyzną, ważne, by był szczęśliwym człowiekiem”. Dziś syn prowadzi poradnię, w której przyjmuję.

Czyli współpracujecie.

Na co dzień. Synowa też mnie akceptuje bez problemu. Mam dwie wnuczki, pięć i dwa latka.

Jest pani babcią!

Słowa „babcia” nie używam. One mają dwie babcie i nie zajmuję ich miejsca. Sama tak wymyśliłam. Zresztą mamą przecież też nie byłam dla syna, tylko ojcem. Wnuczki mówią na mnie Ada.

Porozmawiajmy o pacjentach.

95% – bez problemu. A te 5% to były jakieś drobne uwagi, których nawet dokładnie nie pamiętam. To brzmi niewiarygodnie, ale naprawdę tak jest. Opowiadałam o bransoletkach, makijażu… Któregoś dnia nie wytrzymałam i po prostu przyszłam na dyżur do szpitala w kiecce, dalej już chodziłam tak często, też do przychodni. Podobno paru pacjentów w recepcji pytało, jak się do mnie zwracać, czy na pan czy na pani. To był cały taki okres: pieczątka stara, a ja w kiecce siedzę. By nie było konfuzji, wreszcie syn umieścił oficjalnie na stronie internetowej „Ada Rozewicz”. I tyle. A mam też pacjentów starszych, którzy leczyli się u mnie jeszcze przed moją tranzycją. Niedawno otworzyliśmy też drugą poradnię w dzielnicy, w której kiedyś przyjmowałam – wróciłam na stare śmiecie, można powiedzieć. Przyszedł do mnie jeden pan koło 80-tki, którego pamiętałam – nawet się nie zająknął, żadnego problemu mu nie sprawiło mówienie „pani doktor”. Kilka osób mi powiedziało, że czuły we mnie tę kobietę. Mowa ciała. Pozawerbalna. Więc nie wiem, ja chyba żyję w jakimś pozytywnym matriksie – wygląda na to, że ci z mojego otoczenia, którzy nie zaakceptowali mej transpłciowości, skorzystali po prostu z okazji, by siedzieć cicho. Podobnie nie miałam problemów z przyjaciółmi i z dalszą rodziną – ciocia, siostra mojej mamy po 80-tce, wszystko zrozumiała też bez trudności. Coś jeszcze powiem: ja mam jako lekarka trochę inną perspektywę. Widziałam w życiu sporo cierpienia, sporo ludzkich tragedii. Ach, muszę tu ostrożnie dobierać słowa, bo nie chcę nikogo urazić, ale ja zawsze myślałam, że z tą moją transpłciowością to nie jestem jeszcze w takiej najgorszej sytuacji wcale. Mimo depresji i myśli samobójczych. Wie pan, zawsze mogłabym leżeć z paraplegią bez możliwości ruchu i wiele innych sytuacji. Ale też nie będę oszukiwać – jak wyszłam z tym do ludzi, to strasznie się bałam. Mogło to pójść w złą stronę też. Niemniej, byłam kontaktowa i to mnie uratowało chyba, choć bałam się jak cholera. Ja w ogóle w Rudzie Śląskiej funkcjonuję publicznie od bardzo dawna. Przyjmuję w poradni, w szpitalu, wykładam na prywatnej uczelni. Ludzie w mieście mnie znają i – ośmielę się powiedzieć – chyba lubią. Oddają mi sympatię, bo ja ich bardzo lubię. Dwa razy zostałam wybrana Lekarką Rodzinną Roku u nas w mieście, w plebiscycie „Dziennika Zachodniego”. W zeszłym roku i dwa lata temu.

Czyli już jako kobieta.

Tak.

Gratulacje.

A dziękuję. Jakąś rolę na pewno gra też passing, na który poniekąd nie ma się wpływu. Ja ten passing chyba mam, ale nie mnie oceniać.

Passing czyli kwestia, czy wygląd pozwala na to, by łatwo uchodzić za osobę tej płci, którą się czuje.

Dokładnie. Ginę w tłumie, że tak powiem. Gdy idę ulicą, nie napotykam dziwnych spojrzeń – nikt nie wyczyta mojej historii z wyglądu. Nie jestem na granicy płci. Jestem kobietą. Znów, by to nie zabrzmiało niestosownie: nie mam nic przeciwko niebinarności, przeciw osobom, które są na tej granicy i może nawet chcą być na granicy, bo tak właśnie się czują – i to jest w porządku, tylko ja zwyczajnie do nich nie należę. Jestem jednoznaczna w tej kwestii. A ludziom łatwiej zrozumieć jednoznaczną sytuację. Passing albo się ma albo nie ma, to nie podlega ocenie. Każdy przecież, czy bez passingu, czy osoba niebinarna, czy jeszcze inna – ma prawo żyć, jak chce pod warunkiem, że nie krzywdzi innych. To jest jedyna granica – wolności drugiego człowieka. Trochę zbyt patetycznie zabrzmiało, ale trudno.

Rozmawiamy przez Skype w czasie „lockdownu”, izolacji. Jak wygląda pandemia koronawirusa na Śląsku z pani perspektywy?

Chyba podobnie jak wszędzie, izolacja, zamknięcie dla wielu, dla innych praca. Ja dużo pracuję. Jak idę na dyżur, to biorę zapasową bieliznę, bo nie wiem, czy wrócę, czy nie zamkną mnie w izolacji. Nikt z nas nie wie, co przyniesie kolejny dzień, jak rozwinie się sytuacja. Jedyne co mogę, to „robić swoje”, tak jak potrafi ę najlepiej, jestem lekarką.

Pani Ado, zastanawia się pani, co by było, gdyby pani zaakceptowała swoją transpłciowość wcześniej i zaczęła funkcjonować jako kobieta dawno temu?

No, przecież, że takie pytanie sobie zadawałam! Ileż razy! To jest najgorsze do rozgryzienia – jakie by było moje życie, gdyby… Lepsze? Gorsze? Inne na pewno. Nieustannie człowiek boksuje się z takimi myślami. Miałabym takiego fantastycznego syna czy nie? Miałabym te wszystkie problemy, depresje, czy nie? W tej kwestii najlepszą psychoterapię zapewniła mi moja wnuczka Ania, która któregoś razu rozłożyła rączki i powiedziała: „Ada, kocham cię stąd aż dotąd”. Ona mnie ustawiła, by tym pytaniem się po prostu nie dręczyć. I tak jedno życie tylko mam, a nie siedem jak koty (śmiech).

Ludzie często mieszają tożsamość płciową z orientacją seksualną. O pani seksualności nie rozmawialiśmy.

Oj, nie wiem, czy chcę. To są intymne sprawy. Ale nie, przecież nie chcę przed tym uciekać. To też problematyczne, co tu kryć. Seksualność nie jest dla mnie ani na pierwszym, ani nawet na drugim planie. Ale kto wie, może to też jest proces? W czasach dojrzewania wykluczałam pewne rzeczy, wyrzucałam ze świadomości, przyjmowałam, że wszyscy są hetero, a jednak sama sobie zadawałam pytanie, czy może jestem – jak dziś mówimy – gejem, bo wtedy tego słowa nie było. Ale przecież jak mogłabym być gejem, skoro chcę mieć dom, dzieci, psa i kota? Przerażało mnie to, byłam przekonana, że homoseksualność i dom rodzinny z pieskiem i kotkiem to sprzeczność, to się wyklucza. A potem „zawisłam” emocjonalnie na mojej partnerce i miałam na mężczyzn 24-godzinny pas cnoty. Tak, czuję się osobą seksualną – i jestem kobietą hetero.

Tylko poznanie mężczyzny życia nie jest pani głównym marzeniem?

Absolutnie nie (śmiech). Nie wydaje mi się.

Gdy pani dorastała w latach 80., nie było ruchu osób transpłciowych, nie było w ogóle ruchu LGBTIA. Jak pani potem przyjmowała rozwój naszej społeczności, mandat poselski Anny Grodzkiej?

Świetnie! Dzięki takim osobom ludzie zaczynają rozumieć – trzeba o tym mówić. Staram się śledzić fora osób transpłciowych, czytam o problemach wielu osób transpłciowych z nieakceptującymi rodzicami. Odwrócę to, co powiedział mój syn na rozprawie: Nieważne, jakiej płci jest twoje dziecko, ważne, by rosło zdrowe i było szczęśliwe. A co do ruchu – byłam na Marszu Równości w Katowicach i będę dalej chodzić. Zdjęcia z Marszu wrzucałam na FB, by wszyscy znajomi zobaczyli. Zresztą coming out na FB zrobiłam tak, że zaczęłam po prostu pisać o sobie w rodzaju żeńskim. Ale wcześniej miałam trening – piszę sporo na blogu, który jest zamknięty i udostępniałam, komu chcę. Za pomocą tego bloga ja się stopniowo ujawniałam przed znajomymi. Nie umyśliłam sobie tego celowo – naturalnie wychodziło, ja się przyzwyczajałam i moi znajomi razem ze mną, to była forma takiego delikatnego wychodzenia z szafy. W całym tym spektrum LGBTIA jesteśmy czasem bardzo różni i nieraz to aż dziwne, że nas wszystkich wrzucają do jednego worka. Ja jestem Ada i odpowiadam za siebie – ale jeśli robią na nas nagonkę jako na grupę – to czuję się częścią tej grupy, trzeba reagować i walczyć.

Zaczęliśmy od prawnej tranzycji i w sumie nie doszliśmy do operacji.

Przeszłam zaraz razem z prawną. Byłam całkowicie zdecydowana.

Czyli gładko poszło.

Nie tak gładko. To jest ogromny stres. Wdało się powikłanie infekcyjne, które mnie przestraszyło, ale dobrze się skończyło. W Polsce miałam operacje, byłam po zatorowości płucnej, więc lot wykluczyłam. Poszłam do znajomego ginekologa. Mówię: „Słuchaj, czuję się jak nastolatka, pierwszy raz u ginekologa!”. „Nie martw się, wszystko ci wyjaśnię” (śmiech).

Co by pani dziś powiedziała młodym osobom transpłciowym?

Oj, ciężko rady dawać… Do mnie do poradni przychodzą zresztą ludzie trans ze swoimi „zwykłymi” problemami zdrowotnymi, wiedząc, że ja jestem „nasza”, nieraz pytają o różne sprawy.

O co na przykład?

Szczerze – nie wszystko pamiętam, a i też nie o wszystkim mogę powiedzieć, obowiązuje mnie tajemnica lekarska. O czym mogę wspomnieć? Pewno o ich ogromnym lęku, nieraz alienacji ze strony środowiska i rodziny. Większość ma pod górkę. Co mogę poradzić? Ja bym powiedziała – nie bójcie się, nic na siłę i róbcie wszystko zgodnie z tym, co czujecie. W swoim własnym tempie. Jeden będzie miał pewność, gdy jest nastolatkiem, inny później, a jeszcze inny, gdy ma lat 6, bo przecież dzieci transpłciowe też są. Mam nadzieję, że pan z tego złoży wywiad.

Bez obaw.

Dobrze, to już jak pan uważa. Generalnie mam szczęście w życiu.

Tekst z nr 85 / 5-6 2020.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.

C.J. (CHRISTOPHER JOAO) opowiada o tym, jak to jest, że całe życie mieszka w Polsce, ale czuje się u nas niechciany, o tym, jak bił się z chłopakami w szkole, jak dzięki dziewczynie przestał dilować marihuaną w Wołominie, a także o tym, jak szczęśliwy był, gdy zrozumiał, że może być tym, kim się czuje – czyli mężczyzną. Rozmowa Mariusza Kurca

Zobaczyłem cię na Instagramie: czarny chłopak trans, który mieszka w Warszawie. Obejrzałem twoje filmiki na YouTube – pokazujesz fotki sprzed tranzycji, z czasu tranzycji i po, a przy tym mówisz perfekcyjnie po polsku. Przyłapałem się na myśleniu, że pewnie jesteś cudzoziemcem, a przecież wcale nie musi tak być.

Urodziłem się w Łodzi w 1988 r. Całe życie mieszkam w Polsce. Moja mama pochodzi z Wysp Św. Tomasza. Dostała stypendium i przyjechała studiować architekturę na Politechnice Łódzkiej. Poznała pewnego studenta z Angoli.

Twojego tatę?

Tak. Gdy miałem dwa lata, rodzice się rozstali.

A więc w roku 1990 mama była w Łodzi czarną studentką z małym dzieckiem.

Z dwojgiem dzieci (śmiech).

?

Mama miała chłopaka, z którym zaszła w ciążę tuż przed wyjazdem do Polski. Mój starszy brat przyrodni urodził się już w Polsce.

O! OK. Mama z Wysp Św. Tomasza, tata z Angoli, ale sam po prosu jesteś Polakiem, tak?

Technicznie tak, ale raczej nie czuję się Polakiem. W Polsce zawsze czułem się niechciany. Przez wiele lat byliśmy z bratem bezpaństwowcami – bez obywatelstwa żadnego kraju. W końcu uzyskałem obywatelstwo angolańskie ze względu na tatę.

A obywatelstwo polskie?

Dostałem je dopiero teraz – na samym początku roku. Wcześniej miałem prawo pobytu ze względów humanitarnych, które ma na celu ochronę więzi rodzinnych na terytorium Polski. Co dwa lata musiałem je odnawiać. Zobaczymy, może teraz, już z obywatelstwem, poczuję się Polakiem.

A brat?

Brat niestety nie żyje. Utopił się w 2003 r., gdy był jeszcze nastolatkiem. Zmarł, będąc bezpaństwowcem.

Przykro mi. Z twojego kanału na YouTube wiem, że tranzycję zacząłeś w 2012 r. Miałeś 24 lata.

Gdy miałem 11 lat, w 1999 r., powiedziałem mamie i bratu, że jak dorosnę, zmienię płeć. Pamiętam, jakby to było wczoraj. Niedziela, bo tylko w niedziele mama była normalnie w domu, popołudnie, gra telewizor i ja wystrzelam dosłownie tym zdaniem: „Gdy dorosnę, zmienię płeć”. Mama nie rozumiała, o co chodzi i zbagatelizowała sprawę, brat najpierw się uśmiał, ale potem to przyjął. Wcześniej ciągle z nim walczyłem o ciuchy, bo chciałem nosić jego. On mi ich nawet nie pozwalał dotykać. Nieraz czekałem aż wyjdzie do szkoły i sam nie szedłem na pierwszą lekcję, by pod jego nieobecność założyć ubrania z jego szafki. On się strasznie wkurzał, jak mnie potem widział w szkole, ale nic już nie mógł zrobić. Natomiast po tym moim coming oucie przestał się wkurzać, zaczął mi normalnie dawać ubrania, już nie musiałem podkradać.

Co wiedziałeś o transpłciowości, że powiedziałeś o „zmianie płci”?

Absolutnie nic. Nie miałem pojęcia, że są jakieś operacje, że to jest możliwe. Wiedziałem tylko, że chcę być chłopakiem, czuję się chłopakiem. Irytuje mnie, gdy słyszę czasem, że to całe LGBT to moda, albo „faza” u młodzieży. Po jakimś czasie mama wyszła za mąż za faceta, który był homofobem, transfobem i jeszcze alkoholikiem. On mnie zmuszał do noszenia damskich ubrań, czego nie cierpiałem. Otwarcie mu się sprzeciwiałem. Nawet specjalnie wyoutowałem się przed nim, miałem wtedy dziewczynę Kasię i powiedziałem mu o tym.

W żłobku, przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum – za wyjątkiem mamy i brata wszyscy wokół ciebie byli biali. Dopiero w liceum poznałeś drugą czarną osobę mówiącą po polsku – to też wiem z twoich filmów.

Tak jest.

Niech zgadnę: pewnie spotkałeś się z rasizmem wielokrotnie.

Z wczesnych lat dużo zdarzeń wyparłem, a wielu przytyków nawet pewnie nie rozumiałem. Wiedziałem jednak od małego, że muszę być twardy – brat wyrobił sobie taką reputację w szkole, że wszyscy się go bali. Zapisał się na taekwondo i ja zaraz też. Co gorsza, myśmy się kilka razy przeprowadzali ze względu na prace mamy, która harowała, by nas utrzymać, więc chodziłem do kilku szkół. W każdej trzeba było wszystko ustawiać od początku. W jednej, pamiętam, koleś zaraz w pierwszym tygodniu zepchnął mnie ze schodów, krzycząc: „Czarnuchu, wypierdalaj”. Rzuciłem się na niego. To zagrało jak rytuał przejścia – zacząłem budzić respekt, zostałem wciągnięty do społeczności klasowej. Ale potem była nowa szkoła i znowu się lałem. Bywało tak, że z ofiary stawałem się oprawcą, lepiej było ze mną nie zadzierać. Przy którychś przenosinach władze szkoły napisały list do tej drugiej, że należę do tzw. trudnej młodzieży, jestem agresywny.

Funkcjonowałeś cały czas jako dziewczyna?

Tak, tak. Chociaż w gimnazjum ludzie nie byli tego tacy pewni. Imię miałem dziewczyny, ale nosiłem męskie stroje, no i to bicie…

Dziewczyna lejąca chłopaków – a może gdybyś funkcjonował jako chłopak, byłoby to mniej szokujące? Bo, wiesz, wielu chłopaków „tak ma”, że się biją.

(śmiech) Pewnie, że tak. W gimnazjum zacząłem dilować marihuaną. (cisza)

Słucham, słucham, mów dalej.

Z Łodzi przeprowadziliśmy się do Nagmy, wioski między Markami a Radzyminem, następnie do Wołomina i potem mama poznała tego faceta, z którym przeprowadziła się do Warszawy – ja, będąc w gimnazjum, powiedziałem, że zostaję w Wołominie sam – i zostałem. Ten mafijny światek tylko czekał na takiego gówniarza jak ja. Cóż, nie byłem dzieckiem z dobrego domu, do głowy by mi nie przyszło, że można sobie dorobić, rozdając ulotki czy coś takiego. W sklepie kupowałem rzeczy na kreskę, mama przyjeżdżała raz na tydzień i regulowała rachunek – a żeby mieć jakiekolwiek swoje pieniądze, to dilowałem. Nie będę ukrywał, próbowałem też różnych narkotyków. Potem było technikum oraz liceum, gdzie trzy lata byłem w pierwszej klasie. W końcu rzuciłem szkołę. Przez kuratora, którego miałem przydzielonego już wcześniej, w wieku 17 lat trafiłem do pani psycholog. Chodziłem do niej prawie rok i to ona zasugerowała, że mogę być chłopakiem trans. Wtedy po raz pierwszy usłyszałem termin „transpłciowość”. Olśnienie! Pani psycholog skierowała mnie do pani seksuolog, a ta z kolei – do profesora Dulki.

To już jest też czas, gdy budzi się seksualność.

Zdecydowanie się obudziła. Pierwszą moją miłością była Kasia, dzięki której zrezygnowałem z dilerki i ze szlajania się z kumplami po Wołominie. W 2011 r. poznałem Magdę, z którą przez cztery lata byłem w związku. To w jej ramię wypłakiwałem się, gdy nie mogłem doczekać się tranzycji. Magda była dla mnie ogromnym wsparciem i nadal jest – nie jesteśmy już razem, ale pozostaliśmy przyjaciółmi.

Początkowo widziano was jako parę dziewczyn, parę lesbijską, tak?

No tak. Miałem coś tam z chłopakami, ale moja orientacja była bardziej w stronę dziewczyn – w moich własnych oczach nie byłem lesbijką, tylko chłopakiem hetero. Potem stwierdziłem, że jednak jestem bi. Jeśli chodzi o związki, przeważają dziewczyny, ale Grindra też mam (śmiech). Niedawno, gdy zacząłem się bardziej otwierać, pomyślałem, że jeszcze nigdy nie miałem seksu z osobą trans – a chciałbym w sumie. Więc dziś wolę się nie określać jednoznacznie.

Fajnie, że o tym mówisz lekko i wprost. Z osobami trans temat samej tranzycji jest tak ważny i nierzadko trudny, że często nie ma miejsca na inne sprawy.

Tranzycja już za mną. Mama nie bardzo akceptowała, że jestem chłopakiem, nie rozmawialiśmy o tym od tamtego pamiętnego zdania, ale gdy przyszło co do czego – stanęła na wysokości zadania, będę jej wdzięczny do końca życia. Mam dreszcze, jak o tym mówię. Pokazałem mamie badania, diagnozę, powiedziałem, że za kilka dni wykupię w aptece testosteron. Pierwszy zastrzyk właśnie mama mi robiła, a potem wzięła kredyt na operacje.

Bo one nie są w Polsce refundowane.

A są drogie. Tak nie mogłem się ich doczekać, że wpadłem w depresję, potrafiłem godzinami gapić się w sufi t. W sieci znalazłem filmiki, na których transchłopaki dokumentują tranzycję i niemal uzależniłem się od nich. Rok 2012, tuż przed terapią hormonalną i potem już w jej trakcie, spędziłem z nosem w YouTube, oglądając filmiki o tranzycji transchłopaków. Gdy zaczynasz dostrzegać zmiany w twoim ciele, z każdym tygodniem czujesz się lepiej. Wyzwolenie!

Nosiłeś binder, by ukryć piersi?

Oczywiście. To znaczy nie binder, tylko bandaż elastyczny. Od 13. roku życia przez prawie 10 lat. Miałem po mamie duże piersi. Na początku nie wiedziałem, że coś takiego jak binder istnieje, a potem i tak nie było nas stać, przesyłka z Wielkiej Brytanii była okropnie droga. W efekcie noszenia bandaża mam trochę skrzywione żebra. Dziś widzę, jak w sieci transchłopaki oddają innym niepotrzebne już bindery – to jest piękne. Po zabiegu mastektomii wymiotowałem i w ogóle czułem się fizycznie źle, ale psychicznie – super. „Man chest” – męska klatka – te słowa przewijały się na tamtych filmikach amerykańskich transchłopaków i moje pierwsze słowa po, gdy dotknąłem bandaży: „Man chest”. Byłem nieprzytomnie szczęśliwy.

Potem histerektomia, czyli wycięcie macicy. Nie wiem, czy chcesz o tym mówić. Jeśli nie, nie musimy.

Lajcik. Mówimy. Miałem histerektomię, czyli tzw. dwójkę (mastektomia to „jedynka”) i po dwójce zakończyłem – operacji utworzenia penisa nie miałem. Na razie nie zamierzam mieć. Jest mniej więcej 50% szans, że ta operacja będzie udana, a drugie 50% – że stracę tam czucie w ogóle i nigdy nie będę miał przyjemności z seksu. Plus: ona kosztuje ponad 30 tys. zł. Większość transchłopaków sobie jej nie robi. Ja też nieraz się zastanawiam, czy na pewno tego penisa bym potrzebował? Najważniejsze i tak jest co innego: by wyglądać na mężczyznę i by być branym za mężczyznę.

Widoczność chłopaków trans bardzo wzrasta ostatnio. Również w… gejowskim porno. Pojawili się mężczyźni z waginami.

Bardzo dobrze. Kategoria „she-male” – kobiety z penisami była od dawna, a mężczyzn z waginami – niemal zero. Teraz to się zmienia.

Porno zareagowało na emancypację transchłopaków.

Tak! Popularność transchłopaków w porno wpływa zresztą na poczucie wartości. Widzisz, że ciało trans może być podniecające. Jak czasem odpalę Grindra, to tylko pik, pik, pik – zaczepki przychodzą. A nie kryję, że jestem trans. (uśmiech)

CJ, spotykasz się nadal z rasizmem?

Wciąż zdarza mi się słyszeć, że Polska jest dla Polaków, więc ja powinienem wracać „do siebie”. Jeden hiphopowiec tak mi niedawno powiedział. Na to ja: „A wiesz, skąd się hip hop wziął? To jest muzyka moich przodków, nie twoich, więc jeśli tak chcesz segregować, to może nie powinieneś słuchać hip hopu”.

CJ to twoje inicjały, tak?

To skomplikowane. W dokumentach mam wciąż imię żeńskie. Gdzieś tak w gimnazjum po raz pierwszy poprosiłem kilka osób, by mówili do mnie „Adam”. Potem jeszcze było „Aaron”, „Adi” i „Alex”, ale Alex odpadło, bo transchłopaków o imieniu Alex jest od groma, sam znam trzech. Ksywka „Gandzia” jeszcze po drodze mi się trafiła z wiadomych powodów. Ale to już naprawdę skończone, nie jestem kryminalistą… Byłem fanem 50 Centa, a on naprawdę nazywa się Curtis Jackson, więc kumple mówili na mnie w skrócie CJ – i potem pod ten skrót wymyśliłem do mojego nazwiska Joao imię Christopher – by wyszło CJ.

Jak było z coming outami w pracy?

Pierwszą pracę, nie licząc dilerki, miałem jako salowy w gejowskiej saunie Eternal w Warszawie, już nieistniejącej. Potem pracowałem w wypożyczalni DVD Beverly Hills Video, tam wywalczyłem, by mieć na plakietce nie imię żeńskie, tylko „Adi”. Na początku zmuszałem się do noszenia biustonosza, to było niedługo przed tranzycją, w 2011 r., a po jakimś czasie znów maskowałem biologiczną płeć. A jak poszedłem ze znajomymi z pracy na piwo, to już nikt nie miał wątpliwości, że jestem chłopakiem, zrobiłem coming out. Teraz pracuję w H&M, ale nie na sklepie, tylko w biurze, w centrali.

H&M to chyba przyjazna firma?

Tak. I pracuje tu mnóstwo osób LGBT. Poznałem nawet jednego transchłopaka u mnie w pracy. A gejów w H&M to nie zliczę, łatwiej byłoby chyba heteryków policzyć (śmiech).

Mieszkasz nadal w Wołominie?

Mieszkam teraz w Warszawie z mamą, która jest po rozwodzie. Właśnie wczoraj malowaliśmy razem mój pokój i mieliśmy rozmowę o tym, jak się różnimy, a mimo to dogadujemy się. Mama całe życie była katoliczką i mnie wychowała w katolicyzmie, choć broniłem się rękami i nogami. Ewa powstała z żebra Adama? WTF? Nie, to nie dla mnie. Nie potrzebuję żadnej religii. Tymczasem mama kilka lat temu została świadkinią Jehowy. Moje dzieciństwo praktycznie ją ominęło, bo musiała cały czas pracować na nas, nie było jej w domu. Teraz się lepiej poznajemy.

Dlaczego postanowiłeś wrzucić do sieci filmiki o sobie?

Bo wiem, jak mi takie filmiki pomogły, tylko one wszystkie były po angielsku. Chciałem, by moje były po polsku dla polskich trans chłopaków.

YouTube/Instagram: CJ FTM Lifestyle

Tekst z nr 83 / 1-2 2020.

Digitalizacja archiwum „Repliki” dzięki wsparciu finansowemu Procter & Gamble.